Herb Polski jest znany każdemu Polakowi — biały orzeł w złotej koronie na tarczy o czerwonym polu. Jednakże odpowiedź udzielana na pytanie: 

• Czy prawdą jest, że polskim symbolem jest orzeł? 

nie bywa już tak oczywista. 

Niektórzy odpowiadają, że nie jest, gdyż:

1. w naturze nie występuje biały orzeł;

2. cechy budowy ptaka w godle wskazują, że jest bielikiem, a ornitologia stanowi, iż bieliki nie są orłami.

A przecież wiemy, że:

• Konstytucja mówi: Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu;

• ustawa o godle barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej stanowi: Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo, z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, umieszczony w czerwonym polu tarczy;

• ponad 700 letnią tradycję historyczną, uznającą białego orła za polski symbol narodowy, najkrócej wyraża znana strofa z wierszyka patriotycznego dla dzieci: Kto ty jesteś? — Polak mały. Jaki znak twój? — Orzeł biały.

ORZEŁ BIAŁY to heraldyczna nazwa własna polskiego herbu, który od koronacji Przemysła II w roku 1295 stanowi symbol polskiej państwowości. Jest to także pojęcie tożsamościowe, które wywodzi się ze sfery symbolicznej. Jego opis definiowany jest przez heraldykę. Natomiast pojęcie BIELIK to nazwa rodzajowa, która przynależy do domeny nauki przyrodniczej, jaką jest ornitologia. 

Dlatego twierdzenie, że skoro w naturze nie ma białych orłów, a bielik to nie orzeł, to ptak w polskim herbie nie może być orłem jest z założenia błędne, gdyż opiera się na pojęciach z dziedzin odrębnych. Nie można wyjaśniać zagadnień dotyczących ornitologii, używając narzędzi ze sfery heraldyki, ani też na odwrót.

Pierwotny tytuł herbu Królestwa Polskiego — i jednocześnie znaku polskiego króla — podaje Długosz w brzmieniu: alba aquila coronata — czyli: biały orzeł koronowany. AQUILA to w języku łacińskim nazwa orła (właściwie orlicy, gdyż rzeczownik ten jest rodzaju żeńskiego), natomiast przymiotnik albus (-a; -um) — oznacza kolor biały. 

Opis heraldyczny herbu stanowi, iż biały orzeł ma złotą koronę na głowie skierowanej w prawo, rozłożone skrzydła, a na nich złotą przepaskę. Przez kolejne stulecia przedstawienie orła zmieniało się, podlegając artystycznym stylizacjom danych epok — od gotyku przez renesans i barok, aż po klasycyzm. Jednakże zawsze był to biały orzeł zwieńczony złotą koroną.

Orzeł był od starożytności uważany za symbol niebiański. Uosabiał słońce, ogień oraz moc, heroizm, władzę, geniusz i nieśmiertelność. Uznawany za posłannika bogów był ptakiem wróżebnym. Wreszcie jako symbol zwycięstwa otrzymał przydomek aquila victrix — orzeł zwycięski. Z obszaru natury orzeł przeniknął do sfery religii i kultury wszystkich cywilizacji — od Sumeru przez Egipt, Grecję oraz Rzym, aż po Azję i prekolumbijską Amerykę.

Grecki filozof Arystoteles widział w nim wyobrażenie kontemplacji i świadomości duchowej, ponieważ jako jedyne ze stworzeń mógł patrzeć prosto w słońce bez szkody dla swoich oczu. W antycznym przekazie tylko te z piskląt, które nie odwracały wzroku od słońca, uznawane były za godne miana orła. Inne były wyrzucane z gniazda.

Średniowieczna etymologia wywodziła nazwę orła — aquila w oparciu o podobieństwo fonetyczne do przymiotnika acutus — ostry, w znaczeniu przenikliwy. Łączone było to z przenikliwym wzrokiem, ale też z ostrością orlego krzyku. Orły miały być też nieśmiertelne. Wczesnochrześcijański traktat Physiologos z II wieku tak opisywał odradzanie się orła: 

• Gdy ptak ten starzeje, słabną jego oczy i skrzydła i zaczyna niedowidzieć. Cóż więc czyni? Szuka źródła czystej wody i wzbija się w słoneczne niebo, i spala swoje stare skrzydła i ciemność swoich oczu, Potem obniża się w dół ku źródłu i zanurzywszy się w nim trzy razy, odradza się i młodnieje.

W tradycji chrześcijańskiej orzeł stał się symbolem Zmartwychwstania. W ikonografii łączony z najmłodszym z Apostołów — św. Janem Ewangelistą.

Prawdą jest, że w przyrodzie nie występują obecnie orły o upierzeniu w pełni białym. Wśród ptaków istnieją jednak nie tylko osobniki albinotyczne (albinizm: brak pigmentu), ale także gatunki białe — m.in.: bociany i czaple, ibisy, łabędzie i gęsi, sokoły i sowy, a także papugi i gołębie. Orłów jednak brak. Czy zawsze tak było?

Określenie aquila alba pojawia się w najwcześniejszej literaturze, dotyczącej ornitologii. Oznaczało ono nie ubarwienie, lecz nazwę rodzajową osobnego gatunku orła. Jego opis brzmiał: aquila in toto corpore candida — orzeł w całości jasnobiały. Najstarsza wzmianka o biało opierzonym orle pochodzi z XIII-wiecznego traktatu Alberta Wielkiego De animalibus. Według niego już wtedy bardzo rzadki ptak miał gnieździć się nad Renem u podnóża Alp.

Pierwsza przyrodnicza encyklopedia z XVI wieku Historiae Animalium włoskiego przyrodnika Conrada Gesnera wymienia gatunek orła pod nazwą aquila alba sive cygnea — czyli orzeł biały lub łabędzi. Gabriel Rzączyński, polski prekursor zoologii z XVIII wieku, opisał występowanie białego orła na terenach Wołynia, Podola oraz  Małopolski, a nawet podczas koronacji Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

Austriacki przyrodnik Joachim Spalowsky w roku 1790 zamieścił przedstawienie białego orła w książce Beiträge zur Naturgeschichte der Vögel. Eksponat z jego zbiorów zachował się do dziś w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu. Jest zatem prawdopodobne, iż biały orzeł — nawet jeśli tylko jako albinos — występował jednak w swoim czasie w Europie.

Analiza budowy ptaka, zarówno w aktualnym herbie Polski, jak i jego wzorach historycznych, a w szczególności przedstawienie wydatnego dzioba oraz nieopierzonego skoku, ma być argumentem, iż nie jest to wyobrażenie orła, lecz konkretnego gatunku ptaka drapieżnego — bielika. Prawdą jest, że sztuka heraldyczna sięga do wzorów istniejących w naturze, lecz nie jest odtwarzaniem ich naturalnej formy. 

Godło w herbie ma być symbolem niosącym ukryty w nim przekaz. Jest nim odwołanie do katalogu ze sfery wartości, a nie do atlasu anatomicznego. Wyobrażenie heraldyczne orła odbiegało często od naturalnego, gdyż wynikało z założeń ideowych. Podobnie jego wybarwienie nie było odtworzeniem naturalnego, lecz wiązało się z określonym znaczeniem barw oraz zasadą tworzenia na ich bazie heraldycznych odmian godła.

Należy przyznać, że z biegiem stuleci sztuka heraldyczna, wyrastająca z kanonów sztuki gotyckiej, traciła swój umownie symboliczny wyraz i poddawała się coraz to bardziej wpływom przedstawieniowej naturalizacji. Renesansowy kształt orła przybierał co prawda formy fantazyjne, ale już jego wyobrażenie starało się dość szczegółowo odtwarzać anatomiczne detale ptaka.

W okresie oświecenia heraldyka ostatecznie oderwana została od swoich korzeni. W warstwie ideowej rozpowszechniona była co prawda alegoria, ale przedstawieniowo dominował naturalizm. Brak pogłębionej wiedzy na temat źródeł heraldyki stał się przyczyną stawiania nieuprawnionych tez, odmawiających heraldycznemu ptakowi statusu orła.

Argument przeciw uznaniu przedstawienia ptaka w polskim herbie za orła oparty jest na wynikach współczesnych badań genetycznych. Wykazały one bliższe pokrewieństwo bielików do jastrzębi, niż do orłów. Te same badania dowodzą także, iż jastrzębie bliższe są wróblom niż sokołom, a te bliższe papugom niż orłom. Kondory są spokrewnione z bocianami, flamingi z perkozami, a kolibry z nocnymi lelkami.

Pochodzenie i pokrewieństwo genetyczne jest jednak czym innym niż wykształcenie zmian w budowie i zachowaniu, zachodzących z uwagi na potrzebę przystosowania do środowiska lub jego opanowania. To nie współczesna genetyka, czy ornitologia, ale wielowiekowa obserwacja zachowań największych, najsilniejszych i najdostojniejszych drapieżników przestworzy, stanowiła o uznaniu danego ptaka za orła.

Łacińska nazwa bielika brzmi Haliæetus albicilla. To latynizacja greckiego thalassios — morski oraz ætos — orzeł. Dopełnienie jest pochodną łacińskiego albico — bieleć. Bielik mógłby nosić zatem polską nazwę ORZEŁ MORSKI BIELIK.

Jednakże tylko polska systematyka usunęła z oznaczenia gatunkowego bielika pojęcie «orzeł». W innych językach nazwę pozostawiono:

• Orel mořský — j. czeski (orel)

• Orao štekavac — j. chorwacki (orao)

• Havsörn — j. szwedzki (örn)

• Paprastasis jūrinis erelis — j. litewski (erelis)

• Seeadler — j. niemiecki (Adler)

• White-tailed eagle — j. angielski (eagle)

• Θαλασσαετός — j. grecki (Αετός)

Natomiast proponowana nazwa orłan jest niedopuszczalnym rusycyzmem:

• Орлан-белохвост.

Odpowiedź na tezę 1 

— Polskim symbolem nie jest orzeł, bo w naturze nie występuje biały orzeł.

Teza jest nieprawdziwa, gdyż:

• historyczne źródła odnotowują występowanie w Europie orłów, które miały białe upierzenie. W Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu zachowany jest egzemplarz białego orła z końca XVIII wieku. Można zatem uznać za wysoce prawdopodobne, iż białe orły naprawdę istniały.

Odpowiedź na tezę 2

— Polskim symbolem nie jest orzeł, gdyż cechy budowy ptaka w godle wskazują, że jest bielikiem.

Teza jest nieprawdziwa, gdyż:

• przedstawienie orła zgodnie z zasadami heraldyki akcentować miało jego cechy bojowe. Służyło temu powiększanie tych części anatomicznych ptaka, które służyły walce. Były nimi dziób oraz łapy ze szponami, a także wyciągnięty język. Były one również odpowiednio wybarwiane, zgodnie z zasadami heraldycznej alternacji barw. „Gołe” i wyzłocone nogi nie są nieopierzonym skokiem bielika, lecz podkreślonym  symbolicznie orężem drapieżnego ptaka, zwanego tradycyjnie orłem.

Odpowiedź na tezę 3

— Polskim symbolem nie jest orzeł, ponieważ współczesna ornitologia stanowi, że bieliki nie są orłami.

Teza jest nieprawdziwa, gdyż:

• współczesna systematyka ornitologiczna precyzyjnie klasyfikuje określone gatunki ptaków w oparciu o najnowsze badania genetyczne. Jednak to nie dzisiejsza nauka, lecz liczona w tysiącach lat kultura, stanowiąca wspólne doświadczenie różnych cywilizacji, przypisała orłom symboliczne znaczenie. Pojęcie orzeł obejmowało największe ptaki drapieżne, występujące w lokalnej przyrodzie.