AKTUALNOŚCI 2024 (1)

Możeł blady na różowym

17 kwietnia 2013 roku demiurgowie gazetoida spod czerwonego prostokąta zapowiedzieli znamienny eksperyment społeczny. Pod hasłem «ORZEŁ MOŻE!» podjęli się ostatecznej rozprawy ze stereotypem Polaka — pesymisty i smutasa. Efektem przeprowadzonej akcji miała być diametralna zmiana polskiej mentalności — z szarej na… różową: 

«Nie wolno poddawać się propagandzie klęski i narodowemu masochizmowi. Nie ma zgody na sączenie jadu i obrzydzanie ojczyzny — zwłaszcza że za oknem wreszcie wiosna. […] Pamiętajcie: „Orzeł może!”.»*

«Są powody do radości i dumy. Zaczynamy happeningiem w czterech miastach Polski. W samo południe rozrzucimy 3 miliony ulotek zawierających żartobliwe wierszyki. […] Mamy bardzo dużo prezentów, kapitalne różowe okulary… **

Jak powiedzieli tak zrobili — 2 maja na głowy Polaków spadł różowy deszcz. Co prawda 3.000.000 ulotek zrzucone zostało z wojskowych helikopterów, ale kto by się czepiał wykorzystania zasobów Sił Zbrojnych RP w imię walki ze stereotypami. Różowość pokryła codzienną społeczną frustrację szarymi realiami — historycznymi  i bieżącymi — podsumowanymi po „sienkiewiczowsku”: CHDKK.

I powiem Państwu — CUD! — zadziałało! Polacy najwyraźniej skorzystali z rozdawanych podczas akcji różowych okularów. Już na jesieni dotychczasowy Premier RP znalazł lepszą pracę w Brukseli. A od lata następnego roku ówczesna Głowa Państwa mogła cieszyć się spokojną emeryturą po przenosinach z Belwederu do Pałacu pod Blachą.

Można? — Można! ORZEŁ MOŻE!

Kokarda czy… okolicznościowe barwy?

Czy wiedzą Państwo, że Kokarda Narodowa używana podczas uroczystości państwowych, do dziś NIE MA umocowania w postaci powszechnie obowiązującego aktu prawnego wyższego rzędu? Tym samym wydaje się całkiem uzasadnione stwierdzenie, że noszone powszechnie i całkiem oficjalnie biało-czerwone kokardki to jedynie „okolicznościowy sposób” stosowania barw Rzeczypospolitej Polskiej.

Kokardy narodowe w barwach biało-czerwonych wprowadzono bowiem aktem prawa wewnętrznie obowiązującego — czyli de facto jedynie dla potrzeb Sił Zbrojnych RP. Na podstawie Zarządzenia Nr 5 / MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 9 kwietnia 2014 roku określono sposoby i okoliczności stosowania symboli w jednostkach Sił Zbrojnych RP.*

Zarządzenie stanowiło między innymi, że barw biało-czerwonych można używać w jednostkach w formie kokard narodowych używanych podczas uroczystości. Kokarda składać się ma z dwóch okręgów o średnicy 40 do 60 mm — białego centralnego oraz okalającego go czerwonego — i ma być wpinana z lewej strony w klapę munduru lub ubioru cywilnego.

Warto zauważyć, że przez pewien okres stosowano kokardę w odwróconych barwach, przy okazji obchodzonych oficjalnie uroczystości państwowych. Był to efekt działań Kancelarii Prezydenta Komorowskiego, zainicjowanych w listopadzie 2010 roku, w ramach których zachęcano do robienia „kotylionów w barwach narodowych”, według prezydenckiej instrukcji.**

Szansą unormowania „tradycji” noszenia biało-czerwonej kokardy był projekt ustawy o symbolach państwowych, przygotowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w roku 2019. Z mojej inicjatywy do ustawy wprowadzono wówczas dodatkowy załącznik graficzny z (na razie poglądowym) wizerunkiem Kokardy Narodowej. Do ustalenia pozostała forma przedstawienia symbolu (zdjęcie/grafika).

Niestety wprowadzony do legislacji akt prawny nie przewidywał ustanowienia Kokardy Narodowej odrębnym symbolem narodowym, lecz definiował ją wyłącznie jako składnik barw RP — ułożonych w kokardę. Dlatego też w roku 2021 wniesiona została przeze mnie do Sejmu RP Petycja w sprawie włączenia Kokardy Narodowej do katalogu symboli narodowych i państwowych (patrz: Petycja 2021).

Moją intencją było przywrócenie Kokardzie Narodowej należnej jej pozycji wśród symboli narodowych, wynikającej z nie tylko z tradycji historycznej, ale także prawnej — jaką stanowi Uchwała z 7 lutego 1831 roku. W moim osobistym przekonaniu Kokarda Narodowa jest bowiem polskim symbolem narodowym — kolejnym po herbie państwowym — o randze równej polskiej fladze.

Dodatkowo pozwolę sobie także ponowić postulat — sformułowany przeze mnie w roku 2011 (patrz: Orzeł Biały) — aby polskie symbole określane były w aktach prawnych „imiennie” — tzn. zgodnie z przysługującymi im historycznymi nazwami własnymi:

• herb państwowy — ORZEŁ BIAŁY

• flaga państwowa — BIAŁO-CZERWONA

• hymn państwowy — MAZUREK DĄBROWSKIEGO.

Zła „tradycja” wyborcza w jeżyckim fyrtlu

Czego — w moim osobistym przekonaniu — zdecydowanie zabrakło w dniu wyborów na jednym z piękniejszych budynków poznańskiej dzielnicy Jeżyce?

FLAGI PAŃSTWOWEJ!

Od pewnego czasu złą tradycją dnia wyborczego w jeżyckim fyrtlu — zamieszkiwanym przeze mnie od urodzenia — stała się nieobecność biało-czerwonych flag na fasadzie budynku Szkoły Podstawowej nr 36 w Poznaniu, w której mieszczą się lokale wyborcze Obwodowej Komisji Wyborczej nr 30, 32 oraz 34.

Co ciekawe w instrukcjach Urzędu Miasta Poznania z ubiegłych lat (2014, 2015, 2019), dotyczących zasad przygotowania lokali wyborczych, widniał jednoznacznie brzmiący zapis:

Na widocznym miejscu na zewnątrz budynku, w którym mieści się lokal obwodowej komisji wyborczej należy zamieścić tablicę z numerem komisji oraz flagę państwową.

Dla jasności — flag państwowych nie umieszczono także wewnątrz obiektu przed wejściami do lokali poszczególnych komisji wyborczych. Być może nie wszyscy Poznaniacy „czują”, że dzień wyborów to jak najbardziej państwowe święto demokracji.

Przy okazji odnotowuję dwie kwestie estetyczno-konserwatorskie. Na odnowionej fasadzie w obrębie bramy umieszczone zostały pod godłem państwowym także tablice administracyjne. Na mój gust nie tylko szpecą część nadproża oraz ścianę bramną, ale wydają się wizualnie odbiegać od tradycyjnego wzorca. Podobnie krata bramy wjazdowej nie powinna być „upstrzona” tabliczkami różnej proweniencji. 

Właściwym decydentom podpowiem, że świetną okazją do wprowadzenia estetycznych zmian może być planowane w niedalekiej przyszłości zawieszenie na fasadzie szkoły tablicy z herbem miasta Poznania.

Złota Emerytura dla 100-latków

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowało projekt ustawy o świadczeniu honorowym z tytułu ukończenia 100 lat życia. Na jej podstawie osoby posiadające obywatelstwo polskie, które ukończyły 100 lat życia, nabędą prawo do otrzymania świadczenia honorowego — tzw. Złotej Emerytury.

Wedle uzasadnienia ustawy projekt zawiera propozycje regulacji, które mają na celu unormowanie prawne wieloletniej tradycji szczególnego honorowania osób, które ukończyły 100 lat życia, w postaci przyznawania im świadczenia honorowego, finansowanego przez budżet państwa. Ustawa ma wprowadzić przepisy, które usankcjonują prawnie tę tradycję.

Przewidziana regulacja ma także zapewnić pełną zgodność dotychczasowej praktyki z Konstytucją. Jak się bowiem okazuje, zasady i tryb przyznawania świadczenia honorowego nie były regulowane w ustawie, ale w akcie prawa wewnętrznego — podjętym zresztą kilkadziesiąt lat temu w innych realiach ustrojowych — który nie może stanowić podstawy decyzji wobec obywateli.

Założeniem projektodawcy ustawa ma także zabezpieczyć pewność i przewidywalność sytuacji prawnej najstarszej części społeczeństwa. Aktualnie bowiem utrzymanie świadczenia honorowego uzależnione jest od potwierdzenia przez każdego, kolejnego ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, decyzji Prezesa Rady Ministrów z 1972 roku.

Przyznanie świadczenia następuje na wniosek złożony w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Do wniosku wymagane jest złożenie pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań oświadczenia o posiadaniu obywatelstwa polskiego i opłacaniu podatku dochodowego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres co najmniej 10 lat.

100-latkom, którym Złota Emerytura wypłacona zostanie po raz pierwszy, wystawiony zostanie specjalny dyplom przez odpowiedni organ zobowiązany do świadczeń emerytalnych (ZUS, KRUS i in.). Świadczenie honorowe przysługiwać ma w wysokości równej 100 % przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone składki na ubezpieczenia społeczne — od 1 marca 2024 roku jest to 6.246,13 złote.

Jednym słowem: Żyć — nie umierać!

Skandal Wielkiego Szabatu

Na czym polegał skandal Rabbiego z Nazaretu? 

— Uzdrawiał w… Szabat! 

Gorzej — Jezus nawet po swojej śmierci nie leżał w grobie, ale w Szabat zstąpił do piekieł, by umarli, którzy Go usłyszą — żyli, a wszyscy, co za życia zniewoleni byli strachem przed śmiercią — zostali wyzwoleni.*

Amen!

Komedia omyłek — czyli o herbie Kłecka, który miał być Клецкa, a był… Obrzycka

1 marca Rada Miejska Gminy Kłecko przyjęła Uchwałę w sprawie ustanowienia herbu, flagi, pieczęci, banneru i flagi stolikowej. Tym samym po prawie 3 latach zakończona została część procedury związanej z ustaleniem wzorów symboli oraz uzyskaniem niezbędnej opinii ministra właściwego ds. administracji publicznej. Część, gdyż wzory sztandaru, insygniów władzy oraz odznaki honorowej są jeszcze w opiniowaniu. 

Przyczyną podjęcia przez władze kłeckiego samorządu prac przywracających właściwy historycznie wizerunek herbu miasta był fakt, iż dotychczas użytkowany wzór oparty był na błędnej tradycji, sięgającej okresu zaboru pruskiego. Krótki zarys historii dotyczącej źródeł wizerunku herbu miasta Kłecko opisałem w zeszłorocznym artykule pt.: Powrót Orła. 

Tym razem pozwolę sobie zamieścić parę słów więcej, uchylając nieco rąbka tajemnicy procesu projektowania oraz procedury ustanawiania wzorów symboli. Procesu o tyleż praco- i czasochłonnego, co z rożnych względów uciążliwego. Rzetelne opracowanie wzorów symboli samorządowych to dość żmudna praca, którą zaczyna analiza materiałów źródłowych, a kończy opracowanie projektu graficznego.

Wbrew powszechnemu przekonaniu nie jest bowiem tak, że przychodzi „pan historyk” lub „pan plastyk” (niekiedy dwa w jednym lub oba razem) i — pstryk — z komputera wyskakuje projekt herbu. Bywa też tak, że pojawia się ktoś, kto próbuje sprzedać nieświadomemu samorządowi „projekt” stanowiący de facto „kompilację” paru herbów. Było tak m.in w przypadku gminy Budzyń (patrz: Ekspertyza graficzna).

Źródłami przydatnymi do pracy są materiały związane z lokalną tradycją historyczną, a w szczególności odciski pieczęci miejskich lub posesorskich — o ile się zachował. Bywa i tak, że choć odciski  przetrwały to nie są łatwe do odczytania. W przypadku wielkopolskiego miasta KŁECKO najwcześniejsze źródła sfragistyczne — jeśli takowe były — uległy zapewne zniszczeniu podczas wojen i pożarów. 

Poza wskazanym w literaturze i zachowanym odciskiem z okresu staropolskiego, udało się także — tu ukłon w stronę Bartosza Borowiaka — dotrzeć do późniejszego odcisku pieczęci, na dokumencie z 1807 roku. Jest nim skarga mieszczan królewskiego miasta Kłecko, wniesiona w roku 1807 do Trybunału Metropolitalnego w Gnieźnie na proboszcza Jakuba Nehringa, za zniesienie kościoła św. Marcina i św. Krzyża. 

Choć wizerunek obecny na lakowym odcisku pieczęci nie stanowił podstawy dla przeprowadzonej restylizacji graficznej herbu, to potwierdzał bardzo ważny fakt. Miejska pieczęć z przełomu XVII i XVIII wieku jest bowiem ważnym dowodem, gdyż potwierdza ciągłość użytkowania przez magistrat Kłecka przedstawienia niekoronowanego orła przez ponad 250 lat.

W tym kontekście wydaje się, że przypisywany dotychczas miastu KŁECKO wizerunek herbu z przedstawieniem trąby myśliwskiej pod książęcą mitrą, traktować można za „przejściowy” — co odnotował Marian Gumowski w swojej książce Pieczęcie i herby miast wielkopolskich (1932) — lub co najmniej niepewny, co zauważył Edmundas A. Rimša w publikacji Pieczęcie miast Wielkiego Księstwa Litewskiego (2007).

Zacznijmy jednak od początku. Pierwszym wydawnictwem, w którym zamieszczono wizerunek herbu miasta KLECKO było Wappenbuch der Städte des Grossherzogthums Posen (1866) autorstwa F. A. Vossberga — niemieckiego sfragistyka i numizmatyka. W ozdobnej tarczy pod książęcą mitrą widnieje trąba zawieszona na szerokim pasie rzemiennym. Mitra nie jest zwieńczona krzyżem.

Podobne w warstwie symbolicznej przedstawienie herbu z podpisem KLECK, zamieszczone zostało w manuskrypcie Bolesława Starzyńskiego Herby Rzeczypospolitej Polskiej i WX Litewskiego (1893). Ilustrację tę umieszczono obok rysunku herbu miasta Kiszkowo z ówczesnego powiatu gnieźnieńskiego (Kreis Gnesen), co mogło sugerować badaczom „wielkopolską” proweniencję sąsiedniego wzoru herbu miasta Kleck.

Kolejny wzór herbu miasta KLETZKO zamieścił Otto Hupp — niemiecki grafik i heraldyk — w swojej publikacji Die Wappen und Siegel der deutschen Städte, Flecken und Dörfer (1896). Na rysunku wykonanym w specyficznej dla niego stylizacji widać dużą trąbę myśliwską zawieszoną na sznurze z charakterystycznym splotem. Widniejąca nad nią mitra książęca o jednym pałąku zwieńczona jest krzyżem.

W treści dotyczącej historii miasta Hupp przywołał zapis z książki Heinricha Wuttke Städtebuch des Landes Posen (1864), wedle którego jego pierwszy wójt Henryk otrzymał od księcia Bolesława Pobożnego przywilej, który uwalniał od poborów wszystkich osiedlających się w Kłecku, a samemu wójtowi zapewniał… swobodę polowania na zające. Jakoś trzeba było tę trąbę osadzić w prawnych realiach średniowiecza.

Przywileje ówczesnego zasadźcy, czyli założyciela osady z ramienia księcia — wójta Henryka Strofisusa — opisał ks. Józef Dydyński w książce Wiadomości historyczne o mieście Kłecku (1858). Były to m.in. zwolnienie od podatków „po wsze czasy” części ziem — siódmego łana — czyli ok. 18 ha, własne jatki rzeźnicze, młyn wodny na Małej Wełnie oraz łaźnia, z której mógł pobierać opłatę od kąpiących się.

Herb Kłecka w kolejnej stylizacji Huppa pojawił się na kolekcjonerskich znaczkach popularyzujących tematykę heraldyczną, emitowanych przez producenta kawy Kaffee HAG w latach 20. XX wieku. O ile sam Hupp nie przesądzał czy obecność mitry wiąże się z książęcą lokacją, a róg myśliwski z prawem do polowań, to jego rysunek utrwalił w powszechnej świadomości niewłaściwy wzór herbu miasta.

Niejako wtórnie, w stosunku do ilustracji zamieszczonej w publikacji Vossberga z roku 1866, herb wielkopolskiego Kłecka zaprezentowany został w Atlasie ziem Polskich (1912), autorstwa Zygmunta Ś. Słupskiego. Opublikowane w nim przedstawienie stanowi barwną interpretację czarno-białego rysunku, na którym róg myśliwski wyposażony został w rzemień — choć z odwróconą pętlą.

Także polski badacz Marian Gumowski, wiązał początkowo ten wzór z „miastem w powiecie gnieźnieńskim, w województwie poznańskim”. W oparciu o publikację Vossberga przyjął, że herb powstał „wedle pieczęci z 1697 roku”. Szkic z jego notatek ukazuje szrafowane godło, którego tynktury opisane zostały według barwnego rysunku z Atlasu Słupskiego: „Na tle niebieskim czerwona mitra, czerwone rzemienie i złota trąba”.

Gumowski uznał jednak za „naiwną i nie wytrzymującą krytyki” interpretację przedstawienia heraldycznego — przesłaną w roku 1920 przez Magistrat Kłecka do Ministerstwa byłej dzielnicy pruskiej — wedle której trąba należeć miała do miejskiego pasterza trzód, wywołującego o poranku bydło z zagród na miejskie pastwisko.

W swojej publikacji Pieczęcie i herby miast wielkopolskich (1932) określił pieczęć z mitrą i rogiem myśliwskim jako przejściową, wprowadzoną w XVII wieku dla oznaczenia własności Radziwiłłów. Co prawda ówczesne wydawnictwo nie zawierało barwnych przedstawień herbów, jednak za herb właściwy dla Kłecka — jako oparty na najstarszej pieczęci z XVI wieku — wskazał „białego orła bez korony na czerwonem polu”. 

Być może to właśnie poczynione przez Gumowskiego ustalenia były przyczyną przywrócenia w 1933 roku przez Radę Miejską w Kłecku herbu z białym orłem na czerwonym tle. Co więcej ówcześni rajcowie zdecydowali. że dotychczasowy herb miał zostać… odesłany do Klecka w ówczesnym powiecie nieświeskim II RP. Informował o tym w swoim czasie gnieźnieński dziennik «Lech»:

Rada miejska na ostatniem swojem posiedzeniu zaakceptowała ten stary polski herb i z tą chwilą znika z Kłecka „mitra z rogiem” która odesłana zostanie do Klecka, a jej miejsce zajmuje orzeł biały.

Taki też herb użytkowany był do 1939 roku. Potwierdza to publikacja Antoniego Chomickiego Herby miast i ziem polskich (1939) z opisem herbów miast KLECKO oraz KLECKO (woj. gnieźnieńskie). Herb pierwszego stanowić miała korona książęca, pod nią trąba myśliwska ze sznurkiem. Herbem miasta z województwa gnieźnieńskiego miał być natomiast Na tarczy zawieszonej na sznurze, orzeł Jagielloński. 

Źródłem pierwszej informacji była publikacja Wiktora Wittyga Pieczęcie miast dawnej Polski (1905), a drugiej Słownik heraldyczny dla pomocy w poszukiwaniach archeologicznych Stanisława Krzyżanowskiego (1870). Najwyraźniej przedwojenni badacze wiedzieli gdzie Kleck, a gdzie Kłecko. W literaturze powojennej herb wielkopolskiego Kłecka przedstawiany jest już zawsze widniejącym w nim wizerunkiem białego orła.  

W publikacji Mariana Gumowskiego Herby miast polskich (1960) zamieszczono już barwne przedstawienie herbu. Co prawda. wbrew jego wcześniejszym ustaleniom, widniał w niej orzeł ukoronowany. Wydaje się jednak, iż jest to pomyłka edytorska, gdyż ilustracji towarzyszył opis wskazujący, że miasto „w herbie miało orła bez korony. Herb taki widnieje na pieczęci miejskiej z XIV w., która była jeszcze w użyciu w XVII w”.

Odmienny stylistycznie i jakościowo wzór herbu Kłecka z białym orłem bez korony na tarczy o czerwonym polu przyniosło wydawnictwo Ossolineum — Miasta polskie w tysiącleciu (1965-1967). Jego charakterystyczny wizerunek przerysowany został dość ułomnie w inwentaryzacyjnym opracowaniu Herbarz miast polskich (1994), autorstwa Andrzeja Plewako i Józefa Wanaga.

Po umożliwieniu samorządom posługiwania się własnymi herbami, na podstawie ustaw wprowadzonych w Polsce w ramach reformy administracyjnej, ówczesne władze Kłecka zdecydowały o odejściu od decyzji swoich przedwojennych poprzedników. W roku 1990 Rada Gminy Kłecko, uchwałą nr VI/61/90, przyjęła wzór herbu w oparciu o jego błędne obrazowanie. 

W roku 2003 wzór ten wprowadzony został uchwałą Rady Gminy nr VI/43/03 do Statutu Gminy bez poddania go ustawowej procedurze opiniowania przez Ministra właściwego ds. administracji publicznej. Na mocy przedmiotowej uchwały postanowiono iż:

• Herbem Gminy jest tarcza herbowa z tłem koloru błękitnego, mitrą książęcą i rogiem myśliwskim pośrodku. 

Jak widać — historia zatoczyła koło. Przez kolejne 20 lat samorząd posługiwał się symbolem, którego wzór de facto oparty był nie na oryginalnym źródle sfragistycznym, lecz na pewnej XIX-wiecznej rycinie. Nie był to jednak koniec tytułowej komedii omyłek. Jej nową odsłonę stanowiła przywołana wcześniej publikacja Rimšy, traktująca o historycznych pieczęciach miast Wielkiego Księstwa Litewskiego. 

Oto w opisie pieczęci herbowej miasta KLECK — położonego na terenach dawnego województwa nowogródzkiego I Rzeczypospolitej i stanowiącego ówczesną siedzibę ordynacji nieświeskiej linii rodu Radziwiłłów (obecnie Клeцк / Кле́цак w obwodzie mińskim na Białorusi), zamieszczony został XIX-wieczny odrys pieczęci przypisywanej dotychczas… wielkopolskiemu miastu KŁECKO. 

Autor książki stwierdza jednak, że „aktów pieczętowanych tą pieczęcią nie udało się odnaleźć”. Dodatkowo zauważa, że w przypadku odrysu pieczęci Kielisińskiego, używane w legendach łacińskie słowo SIGILLVM, przybrało zgermanizowaną formę SIEGIL. Wyjaśnieniem miało być wykonanie pieczęci przez majstra pochodzenia niemieckiego. Wzbudziło to we mnie zarówno zdziwienie, jak i „zaciekawienie” badawcze.

Co prawda współczesny herb białoruskiego miasta Клецк zawiera te same symbole to jednak podwieszona pod książęcą mitrą trąba myśliwska ma odmienny zwrot. Moim zdaniem — oczywiście o tyleż skromnym co subiektywnym — łączenie XIX wiecznego odrysu pieczęci z radziwiłłowskim miastem nie było właściwe, a stanowiło de facto kolejny akt heraldycznej komedii omyłek. 

Dlaczego tak uważam? Otóż w zasobach Archiwum Głównego Akt Dawnych zachował się odcisk pieczęci „łudząco podobnej” do wykonanego przez Kielisińskiego rysunku pieczęci. Jest to odcisk lakowy pieczęci miasta… OBRZYCKO. Co prawda wizerunek napieczętny tego egzemplarza odcisku jest delikatnie zatarty, jednak można na nim rozpoznać przedstawienie trąby wiszącej pod obręczą mitry.

Pieczęć tę przywołuje publikacja Marka Adamczewskiego Heraldyka miast wielkopolskich do końca XVIII wieku (2000), jednak bez załączonej ilustracji. Dokładniejszy jej odcisk ujawniony został niedawno — tu ukłon w stronę Jerzego Łojko — w referacie pt. Nieznane źródła heraldyczne w zasobach Archiwum Państwowego w Poznaniu. Herby miejskie w historycznej Wielkopolsce w dobie przedrozbiorowej (PTHer Poznań 2024).

Odcisk ten ujawnia szczegóły obrazowania heraldycznego oraz częściowo uszkodzoną legendę otokową. Przedstawienie mitry książęcej bez krzyża oraz wizerunek podwieszonej pod nią trąby myśliwskiej na splecionym sznurze odpowiada rysunkowi Kielisińskiego z XIX wieku. Co więcej — w legendzie widać ów „zgermanizowany” zapis «SIEGIL» oraz «OBRZICKO 1697» i dywizory w formie czteropłatkowych kwiatów.

Wskazywany w literaturze odrys pieczęci, pochodził z ryciny wykonanej w roku 1846 przez Kajetana W. Kielisińskiego dla zbiorów Tytusa Działyńskiego. Osobiście uważam, że rytownik musiał odtwarzać odcisk pieczęci miasta — co prawda należącego do Radziwiłłów — ale położonego w Wielkopolsce, a nie w radziwiłłowskich dobrach na Litwie. Mitra się zgadza, trąba się zgadza, data też — tylko miasto nie to.

Wydaje się, że prozaiczną przyczyną omyłkowego przypisania pieczęci wielkopolskiemu miastu, było po prostu zatarcie początku jego nazwy widniejącej w legendzie otokowej — na co wskazuje sam rysunek Kielisińskiego. I tak oto [OBRZ]ICKO zinterpretowane zostało przezeń jako KLECKO. Utrzymując konwencję komedii omyłek można powiedzieć, że Kłecko przez ostatnie 20 lat posługiwało się herbem Obrzycka.

Stanowi to dodatkowe potwierdzenie słuszności założeń przyjętych dla opracowania restylizacji wzoru herbu Kłecka. Zgodnie z nimi źródłem najwłaściwszym dla odtworzenia heraldycznego przedstawienia winien być najstarszy zachowany odcisk pieczęci — w tym przypadku z okresu staropolskiego. Tym bardziej, że — moim zdaniem — wydaje się on przywoływać starszą tradycję heraldyczną.

Choć temat herbu Kłecka był wstępnie analizowany przeze mnie już 7 lat temu to dopiero w 2021 roku — tu znów ukłon w stronę Bartosza Borowiaka — pojawiła się możliwość wprowadzenia korekty herbu. Jej źródłem był archiwalny materiał sfragistyczny z XVI wieku ze zbiorów Wiktora Wittyga, przechowywany w zasobach Muzeum Narodowego w Krakowie, wskazany w publikacji M. Adamczewskiego. 

Wizerunek napieczętny z odcisku datowanego na rok 1576 — jako przechowujący najstarszą tradycję heraldyczną — stanowił podstawę dla opracowania współczesnego rysunku heraldycznego orła. Odcisk pieczęci zawierał dość wyraźne obrazowanie niekoronowanego orła. Jednak w jej części dolnej — w okolicach orlego ogona — wizerunek napieczętny był niestety zatarty. 

W moim przekonaniu, o ile wzór tarczy miał już cechy renesansowe, to obecne na pieczęci obrazowanie orła mogło przenosić wcześniejszą tradycję przedstawieniową, odwołującą się do okresu książęcej lokacji miasta. W oparciu o poczynione przeze mnie ustalenia przygotowane zostało odpowiednie opracowanie heraldyczno-weksylograficzne. 

Współczesnym godłem gminy Kłecko został zatem wizerunek niekoronowanego srebrnego orła o dziobie oraz szponach barwy złotej. Heraldyczne tynktury złota i srebra odtwarzane są odpowiednio przez kolor żółty i biały. Godło osadzone zostało w czerwonym polu tarczy późnogotyckiej. Podobnie położone zostało godło na fladze — centralnie na płacie o pasie środkowym czerwonym i  pasach skrajnych białych.

I tu pojawiły się niespodziewane wyboje na drodze „historii toczącej kołem”. Po omówieniu projektu wzorów symboli przez Komisję Heraldyczną, do Burmistrza Kłecka skierowane zostało pismo jej Przewodniczącego, które zawierało następujące uwagi:

Wątpliwości budzi realizacja plastyczna: orzeł biały został uproszczony i zredukowany, przez co kojarzy się z heraldyką niemiecką okresu międzywojennego. Dotyczy to w szczególności ogona (w trzy pióra) i łap (np. h. Frankfurtu) oraz zbyt mało wyodrębnionego i wydatnego korpusu. Taka redukcja szczegółów zawsze niesie ze sobą to ryzyko.

Niestety do oficjalnego pisma nie załączono „skojarzeniowych” wzorów. Osobiście przyznam, że arcyintrygująco zabrzmiał zarzut „podobieństwa wizerunku orła od wzoru orła z herbu Frankfurtu”. Jest bowiem jasne — przynajmniej dla mnie — że o unikalności heraldycznego godła stanowią niekiedy detale. Być może drobne, ale jednak znaczące. 

W przypadku herbu Frankfurtu nad Menem wiadomo, że widniejący w nim orzeł:

• primo — jest koronowany

• secundo — posiada język

• tertio — ma ogon w pięć piór

• quatro — posiada dystynktywne wybarwienie części tzw. zbrojby — błękitny język oraz pazury szponów.

Zarzut „niemieckości” sformułowany w stosunku do mojego projektu orła był dla mnie dlatego intrygujący, ponieważ w roku 2015 — podczas opiniowania projektu wzoru herbu gminy Kcynia — Komisja Heraldyczna dopuściła projekt jednoznacznie „nawiązujący” do… niemieckiej stylizacji orła z XIX wieku. Pochodziła ona ze wspomnianej już wcześniej niemieckiej publikacji Otto Huppa. 

Trudno nie zauważyć, że oparty o rysunek Huppa wzór kojarzy się z niemiecką stylizacją heraldyczną orła w herbie miasta Frankfurt nad Menem z okresu międzywojennego (1936) — użytkowanego zresztą do dziś. Czyż nie podobny układ piór i skrzydeł? — forma kwiatonów wieńczących koronę na głowie orła?  — szeroko rozstawione łapy o długich szponach z… ponoć typowo niemieckim długim „kciukiem”?

Co ciekawe przy projektowaniu herbu Kcyni nie skorzystano z innej grafiki Huppa z przedstawieniem herbu tego miasta. Co prawda rysunek ten wykonany został przezeń także w „arcyniemieckiej” stylizacji, lecz przynajmniej obrazowanie sylwetki orła bardziej nawiązywało bardziej do wizerunku obecnego w staropolskim źródle sfragistycznym, a nie używanego w herbie Frankfurtu nad Menem.

Przyznam szczerze, że w kontekście drugiego zarzutu, postawionego przez Komisję Heraldyczną wobec wzoru orła mojego projektu — „zbytniej redukcji szczegółów” — arcykuriozalnie brzmi dla mnie uzasadnienie, przedstawione przez projektantów herbu Kcyni, na podstawie którego Komisja Heraldyczna pozytywnie ów projekt zaopiniowała:

Po dwóch konsultacjach z Komisją Heraldyczną przy MAiC doszliśmy do konsensusu, w ramach którego została przyjęta stylizacja nawiązująca do przedstawień autorstwa Ottona Huppa, korzystnych kompozycyjnie i artystycznie. Komisja zasugerowała jednakże uproszczenia w rysunku, w szczególności licznych piór na głowie i ogonie oraz usunięcie cieniowania. Zmodyfikowana została także górna linia skrzydeł oraz linie piór na skrzydłach. Ogon został uproszczony do 7 piór.

Powróćmy jednak do procedury opiniowania herbu miasta Kłecko, toczącej się po coraz bardziej wyboistym gruncie. Choć w ocenie Komisji Heraldycznej dobór godeł zaproponowany w projekcie herbu uznany został za uzasadniony to uwagi na częściowe zatarcie odcisku pieczęci stwierdzono, że opracowanie oparte zostało na „niepełnej podstawie źródłowej”.

W związku z tym poproszono o przeanalizowanie odcisku innej pieczęci Kłecka, błędnie przypisanej w literaturze przedmiotu mazowieckiemu miastu Czersk. Do prośby załączono „lepiej zachowany wzór”. Ów lepiej zachowany wzór nie był jednak zdjęciem oryginalnego odcisku pieczęci, lecz powiększeniem ilustracji z publikacji Wiktora Wittyga Pieczęcie miast dawnej Polski z roku 1905. 

Oryginalny dokument z roku 1553, zawierający odcisk tej pieczęci, zachował się w zbiorach Wiktora Wittyga, należących do Muzeum Narodowego w Krakowie. Wizerunek tej pieczęci omówiony został w przywołanej publikacji Wittyga — na co zwrócił uwagę Marek Adamczewski w swojej publikacji z roku 2000 — w akapicie poświęconym pieczęciom miasta Czersk. 

Ilustracja wydrukowana w technologii poligraficznej sprzed 120 lat, na pierwszy rzut oka (laika) sprawia wrażenie, jakby widniejący na niej orzeł posiadał ogon o „fantazyjnej” formie. Jednak dla znających techniki retuszerskie wyraźnie widoczne są efekty ręcznego „podrasowania” materiału źródłowego. Widać to szczególnie po miejscowych rozjaśnieniach, mających wzmocnić wypukłości (np. litery w legendzie pieczęci).

Domniemana rozbudowana forma ogona orła widocznego na ilustracji z początku XX wieku stanowi jednak przekłamanie, wynikające ze stosowanych wówczas technik przygotowania materiałów ilustracyjnych do druku. Zamieszczane wówczas ilustracje nie były bowiem jak obecnie zdjęciami „zrastrowanymi” dla oddania półtonów, lecz grafiką stanowiącą efekt obróbki fotochemigraficznej.

Przeprowadzone przeze mnie badania cyfrowe zdjęć oryginalnego materiału sfragistycznego wykazały — oczywiście w moim skromnym i czysto subiektywnym przekonaniu — że ogon orła nie ma formy „jagiellońsko” rozbudowanej, ale składa się raczej z jednego pióra głównego oraz dwóch bocznych, rozchylonych  na boki. Domniemane dodatkowe pióra to jedynie naruszona struktura podłoża.

Nic na to nie poradzę, że widzę to co widzę — analiza oryginalnego odcisku wykazała jednoznacznie obecność układu w trzy pióra. Jednak tytułem „zgniłego kompromisu” dokonałem w kolejnym projekcie lekkiej modyfikacji bocznych piór ogona orła. Liczyłem na to, że prezentacja materiału badawczego będzie wystarczającym argumentem za przywróceniem pierwszej wersji wzoru herbu.

Niestety ujawnione na zdjęciach detale obrazowania napieczętnego nie przekonały Komisji Heraldycznej. Po przeprowadzonym głosowaniu — pięcioma głosami «za», przy dwóch głosach «wstrzymujących się» — wydano opinię negatywną. Uznano bowiem, że rysunek heraldycznego orła — choć wykonany w autorskiej interpretacji źródła oraz stylizacji — nie realizował wydanych uprzednio zaleceń. 

Zalecenia dotyczyły zaprojektowania wzoru orła, który „winien odpowiadać stylizacji orłów jagiellońskich z epoki”. Zdaniem Komisji Heraldycznej, zaprojektowany dla herbu Kłecka wizerunek orła, winien nosić cechy właściwe dla orłów z czasów jagiellońskich. Jako źródłowe odniesienie dla opracowania stylizacji orła wskazano wizerunki orła obecne na monetach z okresu Kazimierza Jagiellończyka. 

Cóż — Komisja Heraldyczna najwyraźniej „zapomniała” w jaki sposób opiniowano projekty symboli miasta Kcynia. Wówczas, wobec „mało czytelnego rysunku orła na najstarszej znanej pieczęci Kcyni”, zdecydowano się na… odejście od prób interpretowania najstarszej pieczęci Kcyni. Autorzy opracowania ograniczyli wykorzystanie historycznej pieczęci wyłącznie w zakresie jej „treści merytorycznej”.

Nie wymagano wtedy od projektantów, by rysunek orła odpowiadał stylizacji z epoki, z jakiej pochodziła pieczęć. Dopuszczono za to nader „autorską” interpretację źródła sfragistycznego z XVI wieku w duchu niemieckiej stylizacji z XIX wieku. Co więcej, choć najstarszy odcisk tego nie ujawniał z uwagi na jego częściowe zatarcie to arbitralnie przyjęto, „że godłem kcyńskiego herbu powinien być srebrny orzeł w koronie”.

Żaden z członków nie mierzył długości orlego kciuka, ani też nie dopatrywał się podobieństwa do niemieckiego orła z herbu Frankfurtu nad Menem — choćby z uwagi na koronę wieńczącą głowę orła — o zgrozo białego i uproszczonego. Grono historyków nie miało też „wątpliwości dotyczących realizacji plastycznej herbu”, z uwagi na rysowanie sylwetki heraldycznego orła tzw. „drutem”. Bo skąd by mieli na tym się znać?

Zresztą — na jakiej też podstawie miałby ktokolwiek kręcić nosem, skoro łaskawą dłonią Przewodniczącego Komisji Heraldycznej sporządzono w imieniu wszystkich jej członków (tak, tak — komisja to przecież organ kolegialny) gratulacyjną „laurkę” dla herbu dużo bardziej „wątpliwego” plastycznie. Nota bene — ciekawe, czy członkowie Komisji Heraldycznej mieli tego świadomość?

Niestety analiza wieloletniej procedury Komisji Heraldycznej dowodzi prawdziwości tezy, że ks. dr Paweł Dudziński — pod hasłem: Komisja to Ja! — uzurpuje sobie prawo do bycia wyrocznią wykraczającą ponad decyzje kolegialnego grona. Obdarzony głosem decydującym nie raz przechylał opinię Komisji Heraldycznej na korzyść rekomendowanego przez siebie wzoru herbu. Niekiedy tylko 1 głosem «za»!

Wracając do procedury opiniowania wzoru symboli gminy Kłecko. Osobiście przyznaję, że „amnezja” orzecznicza niektórych członków Komisji Heraldycznej wcale mnie nie dziwi. Przy dużej wyrozumiałości mógłbym nawet uznać, że przyczyną takiego stanu rzeczy jest brak zdigitalizowanego archiwum wydawanych opinii, co ewidentnie nie pozwala na utrzymanie jednolitej linii orzeczniczej. 

Choć na posiedzeniu Komisji Heraldycznej oficjalnie zadałem pytanie — Kto z członków uznał wizerunek orła za podobny do orła z herbu Frankfurtu z lat 20. XX wieku? — to odpowiedzialny za to nie miał na tyle odwagi cywilnej, aby się przyznać. Być może osoba ta uznała, że — zgodnie z kodeksem Boziewicza — należy do kategorii wykluczonych z grona osób zdolnych do dawania satysfakcji honorowej.

Nie był to jednak ani pierwszy przypadek unikania osobistej odpowiedzialności, ani też jedyny przykład na uznaniowość w opiniowaniu — o przekraczaniu kompetencji nie wspomnę. Choć swoje zastrzeżenia sformułowałem jednoznacznie na posiedzeniu Komisji Heraldycznej na nic to się nie zdało. Pozostało mi zatem zaliczyć to zjawisko do szekspirowskiej kategorii rzeczy, które nie śniły się filozofom. 

Poza tym — jak mówi przysłowie — nie warto kopać się z koniem, bo koń ma cztery nogi. Członkowie Komisji Heraldycznej mają co prawda tylko po dwie, ale nawet jeśli odliczyć ze składu „dobre dusze” (bo takie naprawdę tam są) oraz „martwe dusze” (i takowe są tam też od lat), to i tak stosunek nóg zawsze będzie niekorzystny dla „recenzowanego”.

Dlatego uznałem, że upieranie się przy „swoim” niepotrzebnie przedłuży procedurę, opóźnioną zresztą na starcie z winy Komisji Heraldycznej, co — w kontekście ewidentnego szukania dziury w całym przez „złe dusze” — będzie działało jedynie na szkodę samorządu. Biorąc pod uwagę plany gminy na rok 2023, przedstawiłem ostateczny projekt, który uwzględniał „jagielloński” kształt orlego ogona. 

Wszystko wskazuje na to, że — dzięki Bogu — decyzja o wprowadzeniu kompromisowej korekty była słuszna. Komisja Heraldyczna w przeprowadzonym głosowaniu — tym razem pięcioma głosami «za», przy dwóch głosach «wstrzymujących się» — uznała za właściwy kształt ogona w postaci wprowadzonej w projekcie współczesnego wzoru herbu gminy Kłecko.

Pismem z dnia 5 kwietnia 2023 roku Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji poinformował Burmistrza Kłecka o wydaniu pozytywnej opinii wzorów symboli gminy Kłecko, na podstawie uchwały Komisji Heraldycznej z dnia 31 marca 2023 roku. Opinia objęła wzory herbu, flagi, flagi stolikowej, banneru oraz pieczęci. Orzeł wreszcie wylądował!

Czy obecne władze Kłecka — podobnie jak ich poprzednicy przed 90 laty — winny odesłać niewłaściwy herb miastu Клецк na Białorusi? W kontekście ujawnionej omyłki tym razem obdarowanym miastem powinno być wielkopolskie Obrzycko. Dotychczasowy symbol gminy zostanie jednak w Kłecku. Na uroczystej sesji burmistrz miasta zapowiedział, że dla herbu przewidziano honorowe miejsce w muzeum.

12 marca 2024 roku  w Dzienniku Urzędowym Województwa Wielkopolskiego opublikowana została uchwała Rady Miejskiej Gminy Kłecko z dnia 1 marca 2024 r. w sprawie ustanowienia, herbu, flagi, pieczęci, banneru i flagi stolikowej Gminy Kłecko oraz zasad ich używania. Zgodnie z treścią Załącznika Nr 1 do uchwały herb gminy stanowi:

w polu czerwonym, srebrny orzeł o złotym orężu.

Wedle treści Załącznika Nr 2 flagę gminy stanowi natomiast:

płat trójdzielny w słup, z czego pas czołowy i skrajny biały, a środkowy czerwony, na którym umieszczono centralnie godło gminy.

Tym samym po ponad 90. latach historia ostatecznie zatoczyła koło. Choć — jak wynika z przytoczonych powyżej faktów — „koło historii” wcale nie toczyło się po gładkiej drodze, to jednak osobiście cieszę się, że kolejna Mała Ojczyzna może już posługiwać się symbolami przynależnymi mu historycznie i formalnie. A że wyszły spod mojej ręki — no cóż — to też mnie cieszy :)

Mam nadzieję, że kolejne samorządy — nie tylko te z Wielkopolski, ale także z innych regionów Polski — wyrażą chęć podjęcia współpracy. W szczególności te, których herby wyglądają nie tylko na efekt komedii omyłek, ale ewidentnie nimi są — choć mogą posiadać pozytywną opinię Ministra i Komisji Heraldycznej. Niektóre z nich bowiem nie tylko rażą niskim poziomem plastycznym, ale są… plagiatami.

Zapraszam — nie jest łatwo, ale naprawdę warto!

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji proceduje aktualnie nowelizację swojego rozporządzenia w sprawie powołania Komisji Heraldycznej, przewidującą usunięcie ks. dra Dudzińskiego ze składu Komisji Heraldycznej. Donosiła o tym swego czasu «Rzeczpospolita» w artykule Podejrzany o plagiat szef rządowej komisji straci posadę.

Sursum corda!

Godło z Wiki dla NIKE za… friko?

«Magia narodowych symboli zamienia zwykłe chwile w niezapomniane doświadczenia. Biało-czerwona koszulka z orłem na piersi wyraża naszą tożsamość i pozwala poczuć siłę wspólnoty. Dzięki niej jesteśmy jak jedna drużyna. Mamy zaszczyt zaprezentować nową koszulkę reprezentacji Polski, w której nasi piłkarze i piłkarki od marca będą reprezentować nasz kraj.

Koszulka domowa to zwrot w stronę klasyki, z charakterystycznym czerwonym kołnierzykiem. Centralnie umieszczone Godło, powiększone w stosunku do poprzednich strojów, wyraża naszą tożsamość i pozwala poczuć siłę wspólnoty.»

Tyle z oficjalnego anonsu na portalu Polskiego Związku Piłki Nożnej. Ładnie brzmi — prawda? „Godło, powiększone w stosunku do poprzednich strojów, wyraża naszą tożsamość i pozwala poczuć siłę wspólnoty.” Przyznam, że zawsze frapował mnie patriotyczny ton „pijarowców” prywatnego związku sportowego, gdy szło o symbole narodowe. Bo chyba nikt nie wątpi, że to całkiem prywatny biznes. Nikt — prawda?

Owszem — uznaję za rzecz zrozumiałą, że we współczesnym świecie każde z państw uczestniczy w sportowej rywalizacji poprzez narodowe reprezentacje. Jednakże odnoszę wrażenie, że idee sportu amatorskiego, jakie przyświecały twórcom piłkarskich drużyn przed 100 laty, były odmienne od zasad, które panują dziś. A jedyne co panuje obecnie w tym sporcie — już zdecydowanie nie amatorskim — to pieniądz.

Jest dla mnie rzeczą zdumiewającą, jak na przestrzeni ostatnich 30 lat zmanipulowano część społeczeństwa, wmawiając mu, że Polska Piłka to „dobro narodowe”, a Kadra A — czyli zespół zawodowców wynajętych przez prywatny biznes — to reprezentacja Narodu. W cieniu ołtarza Złotego Piłko-Cielca rozkręcono świetny geszeft, robiony od lat na wszystkim, co wiąże się ze „sportem narodowym”. 

Na wszelki wypadek ten „prywatno-publiczny” styk postanowiono okryć listkiem figowym w postaci polskiego „orzełka”.  W biały dzień — a nawet w świetle reflektorów — przy publicznym aplauzie otwarto furtkę do całkiem prywatnego biznesu. Jak? Prosto — monetyzując obecność godła na strojach reprezentacji Polski. Zważając na skalę przychodów ze sprzedaży odzieży sportowej jest to biznes STULECIA.

Zapewne pamiętają państwo „aferę” z roku 2012 ze zniknięciem godła państwowego z koszulek polskiej reprezentacji Polski w piłce nożnej. Zastąpił go znak PZPN określony przeze mnie jako „Wąrzeł” — hybryda węża i orła (patrz: Wąrzeł godłem… — Aktualności 2011). Natychmiast podniosła się wrzawa — od mediów po trybuny sportowe. Powszechny „oburz” doprowadził do prezydenckiej nowelizacji ustawy o sporcie:

Art. 13. 2. Polski związek sportowy, Polski Komitet Olimpijski i Polski Komitet Paralimpijski umieszczają, odpowiednio, na stroju reprezentacji kraju, na stroju reprezentacji olimpijskiej oraz na stroju reprezentacji paralimpijskiej godło Rzeczypospolitej Polskiej […]

W konsekwencji wprowadzono także zmiany w treści ustawy o godle:

Art. 3a Godło Rzeczypospolitej Polskiej umieszcza się na stroju reprezentacji kraju, na stroju reprezentacji olimpijskiej oraz na stroju reprezentacji paraolimpijskiej, na zasadach określonych w ustawie z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. Nr 127, poz. 857, z późn. zm.1), z uwzględnieniem art. 1 ust. 2.

I tak na mocy państwowego aktu prawnego — podpisanego ręką Prezydenta RP (B. Komorowski) — prywatna firma (NIKE), na podstawie umowy z prywatnym stowarzyszeniem (PZPN), uzyskała możliwość handlowania swoim towarem oznakowanym ustawowym wzorem godła państwowego, który wedle tej samej ustawy nie może być umieszczany na przedmiotach przeznaczonych do obrotu handlowego:

Art. 16. 1. Symbole Rzeczypospolitej Polskiej nie mogą być umieszczane na przedmiotach przeznaczonych do obrotu handlowego.

Pozwoliłem sobie rzucić okiem na stronę producenta strojów — NIKE. Opublikowane tam zdjęcia strojów reprezentacji Polski — domowego (biało-czerwonego) oraz wyjazdowego (czerwonego) — opatrzone zostały następującym opisem:

• Strój domowy charakteryzuje się kołnierzykiem polo wykończonym czerwonym ściągaczem, nawiązującym do wielkich piłkarzy z przeszłości kraju. Powiększony herb na środku koszulki połączony jest z logo PZPN umieszczonym z tyłu kołnierzyka.

• Strój wyjazdowy nadaje słynnej w kraju palecie czerwonych kolorów nowoczesną i futurystyczną metamorfozę. Po raz pierwszy w zestawie wyjazdowym koszulka ma odważną grafikę z trzema nałożonymi na siebie odcieniami czerwieni, co zapewnia bogaty efekt gradientu. Powiększony herb na środku koszulki połączony jest z logo PZPN umieszczonym z tyłu kołnierzyka.

Jednym słowem nowoczesny i futurystyczny powrót do przeszłości — ale której … Orłów Górskiego czy Piechniczka?

Od 2012 roku orzełek sportowy przybierał różne formy. Pisałem o tym przy okazji wprowadzania jego kolejnych odmian (patrz: Umarł Wąrzeł! Niech żyje… clipartOrzeł! — Aktualności 2014). Co tym razem mówią nam PZPN'owscy „pijarowcy”? 

Wielkie emocje na boisku, wielka wrzawa na trybunach, wielkie poruszenie w domach. Wszystkim tym uczuciom zawsze towarzyszy reprezentacyjna biel i czerwień koszulek, które dziś zyskują kolejną odsłonę! Wprawne kibicowskie oko dostrzeże, że najnowsze koszulki reprezentacji Polski to nostalgiczny powrót do designu lat 80. minionego wieku. Ulokowany w centrum orzeł jest najważniejszą częścią obu trykotów. 

Pozwoliłem sobie zatem uruchomić moje oko, co prawda nie kibicowskie, ale — gwarantuję — że równie zaangażowane. Przyglądając się „najważniejszej części trykotów” zauważam nie tyle „nostalgię” do designu lat 80. minionego wieku, co wizerunek godła Polski niezgodny z ustawą o godle. A przecież ustawa o sporcie wyraźnie mówi o użyciu na stroju reprezentacji kraju godła Rzeczypospolitej Polskiej.

Co zatem widzi moje oko? Po pierwsze, że — wbrew pozorom — „nostalgiczny” wzór nie jest wizerunkiem z załącznika nr 1 do ustawy o godle. Po drugie, w przypadku stroju czerwonej barwy godło obramowane jest białą bordiurą — zapewne wyrażając nostalgię za PRL'em. Po trzecie — na stroju barwy białej orzeł na tarczy pozbawionej bordiury ewidentnie „pływa” w jej polu. 

A po czwarte i najważniejsze — rekomendowane w patriotycznej tonacji przez PZPN'owskich pijarowców „Godło, które wyrażać ma tożsamość i pozwalać poczuć siłę wspólnoty” jest grafiką pozyskaną z zasobów Wikipedia / Wikimedia Commons. Niestety ów „wikipedyjny” plik, łudząco podobny do wzoru ustawowego, udostępniany jest od lat także przez oficjalną stronę Prezydenta RP (patrz: — i inne… – Aktualności2013).

Chcieliście wprawnego oka — to macie. Ktoś powie, i co z tego, przecież niewiele się różnią. Stanowisko takie to nie tylko efekt postrzegania rzeczywistości niewprawnym okiem, ale także wyraz zgody na naruszanie prawa. A prawo wyraźnie mówi o używaniu ustawowego wzoru. De facto bowiem poza załącznikiem do ustawy o godle NIE MA INNEGO wzoru graficznego oficjalnego godła Rzeczypospolitej Polskiej. 

Druga kwestia jest również dostrzegalna tylko przez posiadaczy„wprawnego” oka. Godło z zasobów Wikimedia Commons / Wikipedia jest niesymetryczne. Przedstawienie orła przesunięte jest w prawo w stosunku do pionowej osi tarczy. Wynika to z odtworzenia niesymetrycznej sylwetki orła widniejącego we wzorze źródłowym. Dla niektórych być może jest to nieistotny szczegół — ja to jednak widzę.

Wbrew stwarzanym pozorom dbałości o polskie symbole w rzeczywistości nikt z decydentów — urzędników ministerialnych czy też działaczy sportowych — nie przykłada wagi do weryfikacji wzoru zastosowanego na strojach reprezentacji Polski. A ktoś przecież musiał oficjalnie — zgodnie z wytycznymi ustawy — przekazać wykonawcy wzór produkcyjny godła państwowego. 

A może rozmyślnie sięgnięto po plik na licencji CC Public Domain Mark 1.0 — bo darmowy, dostępny i wektorowy. Jakakolwiek jednak intencja stała za ową decyzją, w moim przekonaniu obecne na strojach reprezentacji Polski GODŁO ZA FRIKO, jest niezgodne z wytycznymi ustawy o sporcie oraz ustawy o godle, w zakresie umieszczania godła Rzeczypospolitej Polskie. Nie jest bowiem wzorem ustanowionym przez prawo. 

Dura lex sed lex.

Orzeł „koronowany” Anno Domini 1000

7 marca 1000 roku w Gnieźnie odbył się Zjazd Gnieźnieński. Do ówczesnej siedziby władcy państwa Polan —  Bolesława Chrobrego — zawitał z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha król Niemiec i cesarz rzymski Otto III. Choć wizyta u Bolesława miała de facto charakter religijny to Otto, zaszokowany słowiańską gościnnością — najwyraźniej przekraczającą nawet cesarskie standardy — zdobył się na gest o tyleż świecki, co formalnie znaczący.

Władca Świętego Cesarstwa Rzymskiego nie tylko przekazał Bolesławowi ówczesny symbol władzy — Świętą Włócznię (Sancta et Crucifera Imperialis Lancae) — ale własną ręką założył na skroniach piastowskiego władcy cesarski diadem. Symboliczne przekazanie imperialnych insygniów przydało Bolesławowi status „przyjaciela cesarza i sprzymierzeńca narodu rzymskiego”. Rokowało to nadzieje na pomyślny rozwój państwa i wzrost rangi jego władców.

O ile bogactwo powitania zdumiało niemieckiego kronikarza Thietmara, który opisał je jako «incredibile ac ineffabile» — czyli nie do uwierzenia i niewysłowione — to już „koronacja” cesarskim diademem ewidentnie wywołała jego zgorszenie. Była mu ona tak bardzo nie w smak, że wzywał Boga, by wybaczył Ottonowi wywyższenie Bolesława — wściekłego bezczelnika, gada jadowitego, wroga naszego — podniesionego z roli trybutariusza do rangi przyjaciela cesarstwa.

#TakByło

Nie głodzić Misia UśMicha!

 Czy wiedzieli Państwo, że 27 lutego obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Niedźwiedzia Polarnego? Jeśli nie mieli Państwo takiej świadomości to od teraz braki w wiedzy zostały uzupełnione. Przy okazji #TegoDnia — a w zasadzie na jego zakończenie — parę słów w „misiowo-polarnym” klimacie. Parę dni temu miasto Suwałki, zwane polskim „biegunem zimna”, wprowadziło zmiany w zakresie promocji swego wizerunku.

Tym samym po trzynastu latach zdetronizowany został dotychczasowy znak promocyjny, wizualizujący — zgodnie z ówczesną strategią — markę «Pogodne Suwałki». Stanowił go umowny uśmiech misia z wpisaną weń literą «S». I tak oto w środku kalendarzowej zimy klimat lokalnej społeczności co najmniej się „ocieplił”. Cztery lata temu podobnie temperaturę podniosła cicha „podmiana” herbu miasta przy okazji ustanowienia insygniów władzy, czyli tzw. łańcuchów.

Owe heraldyczne „pierepałki” opisałem dwa lata temu w artykule pt.: Suwalsko-kameduskie menento… W roku 2019, przy okazji pomysłu na ustanowienie insygniów władzy — czyli tzw. łańcuchów dla Prezydenta oraz Przewodniczącego Rady Miejskiej — przemycono po cichu zmieniony wzór herbu. Władze miasta przekonane zostały twierdzeniem wykonawców, iż wzór herbu wyszedł spod ręki „światowej sławy” heraldyka — Alfreda Znamierowskiego.

Mimo iż wzory łańcuchów z nowym herbem uzyskały pozytywną opinię Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, wydanej na podstawie uchwały Komisji Heraldycznej — co nie dziwi, gdyż Znamierowski od lat członkiem tejże był — nowy wizerunek symbolu miasta nie spodobał się mieszkańcom Suwałk. Pod presją opini publicznej władze Suwałk zostały zmuszone do rezygnacji z ustanowienia tego wzoru herbu oraz podjęcia prac nad nowym jego opracowaniem.

Smaczku całej sytuacji dodaje fakt, iż w roku 2011 Komisja Heraldyczna wyraziła negatywną opinię w sprawie wzoru herbu i sztandaru, którego źródłem był wzór herbu z wydawnictwa Miasta polskie w tysiącleciu, zarekomendowany przez Komisję Heraldyczną w roku 2005, jako najlepszy pod względem poprawności heraldycznej wzór herbu. Co więcej — kolejną negatywną opinię wobec wzoru flagi z tymże herbem zawierała „ekspertyza” z roku 2014, przygotowana właśnie przez Alfreda Znamierowskiego, jako członka Komisji Heraldycznej.

Wprowadzona w lutym bieżącego roku zmiana logo nie uszła uwadze mieszkańców miasta. Podobnie jak przed pięcioma laty, suwalska społeczność nie spała snem zimowym. Jej natychmiastowa reakcja sprawiła, iż po 24 godzinach od jego ogłoszenia, włodarz miasta uchylił swoje Zarządzenie w sprawie wprowadzenia systemu identyfikacji wizualnej marki Gminy Miasta Suwałki oraz znaku promocyjnego (logo) Gminy Miasta Suwałki. Na profilu promocyjnym miasta na FB zapowiedziano, iż… #MiśUśmich zostaje z nami na zawsze.

Na oficjalnym portalu miejskim zamieszczono też wypowiedź samego prezydenta miasta: 

Jeszcze dziś do aktualnego obiegu powróci logo MisiaUśmicha z 2011 roku. Widząc jak silną więź do tej sprawy przykładają mieszkańcy uznałem, że to Wy drodzy Suwalczanie zdecydujecie, jakie będzie nowe logo Suwałk. Jeszcze raz podkreślę, że MiśUśmich zostaje z nami na zawsze, a ja to państwu gwarantuję gdyż sam jestem z nim bardzo związany.*

No cóż — przyznam szczerze, że zupełnie nie dziwię się tej „politycznej przytomności” prezydenckiego umysłu. W każdym klimacie najniebezpieczniejsze są przeciągi — w szczególnosci wyborcze. 

Co ja na to osobiście, jako autor znaku marki «Pogodne Suwałki», autor konceptu «Miś UśMich» — zarówno maskotki-pluszaka, jak i „żywej maskotki miejskiej” biegającej po ulicach — oraz autor znaku «Jarmarku Kamedulskiego»? Przyznaję, że od paru ładnych lat suwalskiemu samorządowi zbierało się — choćby za nieuprawnioną deformację maskotki miasta, która obecnie wygląda na… zagłodzoną i z wyraźnym wodogłowiem.

Zastanawiam się zatem, dlaczego Suwałki przyciągają takie problemy. Kto wie — może wszystkiemu winna jest po prostu ta wieczna zmarzlina, zalegająca 300 metrów pod powierzchnią? 

:•)

Herb Poznania trafia pod strzechy — tzn. do szkół

Dziś na fasadzie Liceum Ogólnokształcącego św. Marii Magdaleny — najstarszej szkoły w Poznaniu — odsłonięta została tablica z wizerunkiem herbu Stołecznego Miasta Poznania. Przyznam, że stanowi to ciekawy zbieg okoliczności. Dlaczego? Bo w liturgicznym kalendarzu Kościoła katolickiego obchodzone jest dzisiaj święto Katedry św. Piotra w Rzymie. A jak wiadomo — św. Piotr Apostoł patronem Poznania jest.

Drugim jest co prawda św. Paweł, ale de facto św. Piotr jest patronem najstarszym, gdyż pierwszą katedrę na ziemiach Polski wzniesiono w X wieku w Poznaniu właśnie pod jego wezwaniem. Ówczesna siedziba biskupa misyjnego miała prawo posiadania świątyni pod tym samym wezwaniem, co pierwszy kościół rzymski

Ponieważ nie ma przypadków, lecz są tylko znaki — przyjmuję ten fakt za dobry omen. Nie wszyscy bowiem wiedzą, że związki nazwiska Bąk z herbem Poznania liczą sobie już prawie 200 lat. W literaturze przedmiotu odnotowano fakt, że w połowie XIX wieku niejaki Szymon Bąk umieścił wizerunek herbu Poznania na zwierciadlanym sklepieniu w Sali Sądowej poznańskiego Ratusza:*

W r. 1834 za poradą architekta Schinkla przedzielono wspaniałą salę recepcyjną na linii dwóch środkowych filarów na dwie oddzielne izby, przyczem sklepienie w części południowej w nieumiejętny sposób przemalowano. Również w tym mniejwięcej czasie sala królewska otrzymała dekoracyę malarską w duchu sztuki pompejańskiej. Dzieła tego dokonał malarz poznański Bąk.**

Tablica herbowa umieszczona dziś na froncie poznańskiego liceum przygotowana została w ramach opracowanej przeze mnie w zeszłym roku cyfrowej standaryzacji statutowych symboli Miasta Poznania. Stanowi ją Księga Herbu Stołecznego Miasta Poznania, sporządzona celem zapewnienia samorządowi właściwego użytkowania jego symboli.

Podjęte „z urzędu” działania w zakresie upowszechnienia wizerunku herbu miasta Poznania osobiście mnie cieszą. Z dwóch powodów — po pierwsze dlatego, że historia związana ze współczesnym wzorem poznańskiego herbu zatoczyła swoiste koło. Po ponad 30 latach została niejako zwieńczona praca podjęta przez poznańskiego artystę-plastyka Jerzego Bąka — prywatnie mojego Tatę.

Po drugie dlatego, że ważne dla lokalnej społeczności tożsamościowo symbole wreszcie „trafiają pod strzechy”. Pozwolę sobie jednak wyrazić nadzieję, że działania magistratu nie zakończą się jedynie na fasadzie budynków placówek oświatowych, ale przenikną wgłąb. Dlatego ze swojej strony deklaruję gotowość do podjęcia szeroko rozumianych działań popularyzacyjnych.

Trzeba bowiem zaznaczyć, że jedno z najbogatszych ideowo przedstawień heraldycznych w Polsce do dziś nie doczekało się wyjaśnienia. Dominuje nadal sztampowa „egzegeza”: orzeł — bo to symbol lokacji piastowskich książąt; mury — bo to symbol samorządności; klucze — bo to symbol sprawowanej władzy; apostołowie — bo Piotr i Paweł to patronowie miasta i katedry; gwiazdy i półksiężyce — bo… nie wiadomo dlaczego. 

Przy tej okazji pozwolę sobie na przywołanie historii związanej z ustaleniem współczesnego wzoru herbu miasta Poznania. Wbrew pozorom jego wizerunek wprowadzony na początku lat 90. nie odwoływał się do historycznej pieczęci, lecz stanowił odwzorowanie herbu z okresu przedwojennego, a de facto wizerunku ustalonego jeszcze podczas zaboru pruskiego. Rożnicę stanowił m.in. brak korony na głowie orła.

Kwestia współczesnej restylizacji wizerunku herbu miejskiego pojawiła się w roku 1991 przy okazji prac prowadzonych przez Jerzego Bąka nad projektem nowego znaku Związku Miast Polskich. W przedwojennym znaku ZMP widniały herby pięciu miast — Warszawy, Krakowa, Poznania, Lwowa oraz Wilna. Co ciekawe — w herbie miasta Poznania widoczna była korona ponad głową orła.

Potrzeba umieszczenia poznańskiego symbolu w projektowanym na nowo znaku ZMP — tym razem obok herbów Gniezna, Krakowa i Warszawy — skłoniła projektanta do weryfikacji historycznego wizerunku heraldycznego. Jedynie Poznań, w odróżnieniu od pozostałych miast mieniących się „stołecznymi”, nie posiadał bowiem herbu z koroną nad tarczą.

W maju 1991 roku podjęte zostały przez Jerzego Bąka badania wzoru źródłowego, jaki stanowił oryginalny tłok średniowiecznej pieczęci miejskiej, datowany na XIV wiek — moim skromnym zdaniem z końca XIII wieku. Wykonane zostały wówczas pierwsze odciski woskowe oraz gipsowe tłoka przechowywanego w Państwowym Archiwum w Poznaniu. 

To właśnie wizerunek napieczętny obecny na historycznym tłoku uznany został w czerwcu 1991 roku przez Radę Miasta Poznania za wzór pieczęci urzędowej miasta. Opracowanie projektu współczesnego wzoru herbu Poznania zlecone zostało Jerzemu Bąkowi w grudniu 1991 roku. Decyzję poprzedził wygrany przez artystę konkurs na projekt ozdobnych Kluczy Miasta Poznania.

Odciski tłoku pieczęci w masie silikonowej, wykonane w roku 1992 na potrzeby prowadzonych prac, ujawniły jednoznacznie obecność korony na głowie orła. To wtedy część członków ówczesnej Komisja Kultury zakwestionowała… autentyczność tłoku historycznej pieczęci miejskiej (sic!). Na wniosek Jerzego Bąka zalecone zostało przeprowadzenie badań kryminalistycznych tłoka.

Ekspertyza wykonana przez Pracownię Badań Dokumentów i Pracownię Mechanoskopijną Komendy Wojewódzkiej Policji w Poznaniu wykazała, że historyczny tłok pieczętny nie nosi śladów celowego działania, zmierzających do zmian w wyobrażeniu napieczętnym. Potwierdzono także, że przechowywane archiwalne odciski pieczęci z lat 1344-1637 wykonane były tym właśnie egzemplarzem tłoka. 

Pojawienie się korony na głowie orła było sprzeczne ze stanowiskiem prezentowanym w dotychczasowej literaturze przedmiotu, lansującej PRL-owską wykładnię piastowskiego — czyli: „ludowego” — przedstawienia orła. Obecność niekoronowanego orła na XIV-wiecznej pieczęci Poznania stanowić miała bowiem odwołanie do herbu książąt wielkopolskich — założycieli miasta z roku 1253.

Wedle historyka Józefa Szymańskiego orzeł w poznańskiej pieczęci nie mógł być koronowany, gdyż „królewskiej korony w żaden sposób nie można wiązać ani z Wielkopolską, ani tym bardziej z Poznaniem — poza epizodem Przemysła II”. Co więcej, jego zdaniem, nie ma żadnych przesłanek, aby na głowie orła dopatrywać się korony, gdyż „są to po prostu pióra, przedstawione zgodnie z ówczesną konwencją artystyczną”.

Dlatego należy podkreślić, że niezbywalnym osiągnięciem Jerzego Bąka — poza odtworzeniem średniowiecznego wizerunku napieczętnego w ramach autorskiej stylizacji — było przywrócenie korony na głowie orła w poznańskim herbie. To jemu właśnie  Poznań zawdzięcza recepcję królewskiego orła, jako symbolu stołeczności miasta — siedziby Przemysła II, władcy odrodzonego Królestwa Polskiego.

Moneta Krajowa z Orłem Białym i Pogonią

9 lutego 1831 roku, w ramach realizacji uchwały Sejmu z dnia 29 stycznia 1831 roku, Rząd Narodowy wydał postanowienie, uznające potrzebę zmiany dotychczasowego stempla monety krajowej. Bank Polski został zobligowany, by „jak najśpieszniej przedsięwziął wszelkie środki do bicia monety pod nowym stemplem”. 

Zapisy artykułu 4 postanowienia rządowego ustaliły wzór stempla przeznaczony do bicia monet złotych, srebrnych i miedzianych. Z jednej strony stempla znajdować się miał na przedzielonej tarczy Orzeł biały i Pogoń w czerwonym polu, ponad tarczą Korona Królewska, a w górnym półkolu napis «KROLESTWO POLSKIE». 

Warto zauważyć, że wizerunek orła umieszczony w prawej (heraldycznie) części pola tarczy herbowej zwieńczony był koroną otwartą. Czerwoną tynkturę pola herbowego odtwarzało heraldyczne szrafowanie w postaci pionowego kreskowania. Ponad tarczą herbową umieszczono wzór korony królewskiej w typie corona clausa o 8 pałąkach zwieńczonych sferą z krzyżem.

Na drugiej stronie stempla widnieć miał nominał monety okolony dębowym wieńcem, w górnej części zapisana w koło miara złota lub srebra użytego do wybicia monety według grzywny kolońskiej, a w części dolnej rok wybicia monety.

Co ciekawe dla monet złotych oraz srebrnych przewidziano umieszczenie na boku monety napisu «BOŻE ZBAW POLSKĘ». Brzeg monet dwuzłotowych, złotówek i trzygroszówek miał być karbowany, a brzeg dziesięcio- pięcio- i jednogroszowych miał pozostać gładki.

Królobójstwo 1296 — brandenburska prowokacja

227 dni — tyle trwało panowanie Przemysła II na tronie Królestwa Polskiego. 8 lutego 1296 roku „nieznani” sprawcy, po zbrojnym napadzie na przebywającego w Rogoźnie polskiego władcę, dokonali jego zabójstwa. Do dziś nie wskazano jednoznacznie ani sprawców mordu, ani też jego zleceniodawców. Literatura przedmiotu, w oparciu o zapiski kronikarskie, utrwaliła w powszechnej świadomości tradycyjny przekaz wskazujący na winę margrabiów Brandenburskich.

Faktem jest, że o ile państwo złożone z ziemi Małopolskiej i Sandomierskiej, ze stolicą w Krakowie, nie stanowiło dla Brandenburgii problemu, to już silna Wielkopolska z dostępem do morza przekreślała szanse na kontynuację trwającego od X wieku teutońskiego „Drang nach Osten”. Śmierć Przemysła II przerwała podjętą przez niego, w oparciu o ziemie Wielkopolski oraz Pomorza, odbudowę polskiego państwa ze stolicą w Poznaniu. To Poznań stał się bowiem królewską rezydencją po koronacji w roku 1295. 

Wedle badań dokumentów, poczynionych w ostatnich latach, bezsporny wydaje się zamiar brandenburskich margrabiów poszerzenia swojego władztwa o tereny nadnoteckie. Dokumenty z odpowiednimi nadaniami, wystawione tuż po morderstwie, dowodzą nie tylko nieuznawania przez brandenburczyków koronacji królewskiej Przemysła II, ale konsekwentnej realizacji działań, w których zakładano uniemożliwienie szybkiego rozwoju polskiego królestwa.

Otóż w tym kontekście uznać należy za chybione założenie, że celem brandenburskiej akcji było porwanie Przemysła II i dowiezienie go do przebywających na pograniczu margrabiów. Moim zdaniem, jedynym i wyłącznym zamiarem było bowiem morderstwo polskiego władcy.  Zaplanowane królobójstwo nie wymagało zorganizowania wielkiej wyprawy. Co więcej — zamachowcy nie musieli podejmować odpowiedniego zabezpieczenia zbrojnego wejścia wgłąb obcego terytorium oraz nieskrępowanego powrotu do punktu wyjściowego.

Dla dokonania zabójstwa wystarczyła niewielka grupa rycerzy — a raczej wynajętych zabójców — których misja nie przewidywała powrotu z porwanym. Co więcej — zaplanowana akcja miała mieć dodatkowo charakter prowokacji politycznej. Dowodzi tego pewien szczegół z zakończenia wyprawy. Tradycja podaje, że dla zmylenia pogoni porywacze skierowali trasę ucieczki na wschód. Jednak z uwagi na ciężki stan porwanego króla mieli go dobić, a ciało porzucić pod Siernikami — parę kilometrów za Rogoźnem.

To właśnie kierunek ucieczki oraz pozostawienie ciała stanowią — w moim osobistym przekonaniu — dowód na z góry zaplanowane morderstwo. Jeśli bowiem zadaniem byłoby porwanie polskiego władcy, dla wymuszenia politycznych ustępstw, to późniejsze ujawnienie się zleceniodawców nieuchronnie ściągnęłoby na nich wojnę. Rzeczywiste korzyści mogła przynieść jedynie śmierć Przemysła II. Co więcej — ani samo zabójstwo, ani też jego wykonawcy, nie mogły ujawnić bezpośrednich powiązań ze zleceniodawcami.

Dlatego też grupa zabójców, choć „rozpłynęła się w powietrzu”, pozostawiła jednoznaczny ślad. Ciało zamordowanego króla nie zostało ukryte, lecz z premedytacją porzucone w miejscu, które miało stanowić swoisty „drogowskaz”.  Sierniki leżały na trakcie wiodącym na wschód, co miało zasugerować zabójców przybyłych z terenów, którymi władał uprzedni konkurent Przemysła II — Władysław Łokietek. W moim przekonaniu rzeczywistym planem nie było bowiem tylko usunięcie z tronu władcy Królestwa Polskiego. 

Przygotowano prowokację o przedłużonym działaniu. Usuwając aktualnego króla zamierzano jednocześnie zablokować drogę do tronu drugiemu z pretendentów — Władysławowi Łokietkowi. Nagłośnienie „królobójstwa” i wskazanie jako winnego księcia kujawskiego, zniweczyłyby mu marzenia o polskiej koronie. Kto jak kto, ale właśnie Brandenburczycy byli żywotnio zainteresowani przedłużaniem bezkrólewia i niedopuszczeniem do odrodzenia się silnego państwa polskiego.

Kokarda Narodowa w kolorze białym z czerwonym

7 lutego1831 roku Izba Senatorska i Poselska podjęły uchwałę o ustanowieniu „jednostayney oznaki” — czyli wzoru jednolitego symbolu, pod którym winni się łączyć wszyscy Polacy. Symbolem tym była Kokarda Narodowa w kolorze białym z czerwonym. Tekst uchwały brzmiał następująco:

Izba Senatorska i Poselska po wysłuchaniu wniosków Kommissyi Sejmowych zważywszy potrzebę nadania jenostayney oznaki pod którą winni się łączyć Polacy postanowiły i stanowią co następuie:

Artykuł 1.

Kokardę Narodową stanowić będą kolory Herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, to iest: kolor biały z czerwonym.

Artykuł 2.

Wszyscy Polacy, a mianowicie Woysko Polskie te kolory nosić maią w mieyscu, gdzie takowe oznaki dotąd noszonemi były.

Artykuł 3.

Wykonanie ninieyszey uchwały, poleca się Rządowi Narodowemu.

Dan w Warszawie dnia 7 Lutego 1831.

Potrzeba wprowadzenia „jednostayney oznaki” wynikała z zaobserwowanej wówczas różnorodności symboli używanych od momentu rozpoczęcia powstania listopadowego. Celowała w tym w szczególności młodzież, ale także przedstawiciele stronnictw politycznych. Zgodnie z rozpowszechnioną z Francji modą noszono przede wszystkim kokardy tekstylne, udrapowane w formę okrągłej rozetki, choć były także i papierowe oraz metalowe dla wojskowych i członków Gwardii Narodowej. 

Wyróżnikiem były przede wszystkim barwy kokard. Wskazywały one na związek z określoną tradycją lub przynależność do politycznego ugrupowania. Wśród kręgów konserwatywnych dominowały kokardy białe, nawiązujące do dawnej tradycji kokardy królewskiej. Konkurowały z nimi kokardy trójbarwne, związane z kręgami nurtów rewolucyjnych. Noszono je przede wszystkim na okryciach głowy, ale także wpięte w klapy ubrań oraz przewiązane na rękawach.

Inicjatorem i pomysłodawcą ustalenia wzoru polskiej Kokardy Narodowej, złożonej z koloru białego i czerwonego — wskazanych przezeń jako polskie — był Wincenty Niemojowski, członek Rządu Narodowego w czasie powstania listopadowego. Wykonawcą tej inicjatywy był Walenty Zwierkowski, ówczesny deputowany z 7 cyrkułu miasta stołecznego Warszawy, który podjął odpowiednie działania formalne, w postaci wniosku złożonego na posiedzeniu izby poselskiej 7 lutego 1831 roku.

Uchwała z roku 1831 stanowi pierwszy w polskiej historii dokument, który nie tylko prawnie zdefiniował barwy narodowe, ale także wskazał wprost ich heraldyczne pochodzenie. Tym samym Kokarda Narodowa jest formalnie „starsza” od współczesnej flagi państwa polskiego o 88 lat, gdyż tę — jako płat w biało-czerwonych barwach — ustalono dopiero ustawą sejmową z roku 1919. 

Parę słów o recepcji Kokardy Narodowej — w szczególności w kontekście problemu jej „skotylionowacenia” — opublikowałem w roku 2016 w artykule pt.: «W obronie Kokardy Narodowej».

Oznaki Narodowe AD 1831

Utworzenie przez władze Powstania Listopadowego nowego Rządu Narodowego — a w szczególności detronizacja Mikołaja I — przyniosło potrzebę ustalenia nowych symboli narodowych. W tym celu Izba Senatorska i Poselska, na posiedzeniu w dniu 29 stycznia 1831 roku, podjęły uchwałę, by wydawane przez rząd akty publiczne oraz monety i stemple, nosiły oznaki Narodowe.

«Izba Senatorska i Poselska, stosownie do przedstawionego Im przez Kommissye Seymowe proiektu, i po wysłuchaniu tychże Kommissyy, zważywszy: Iż w skutek Uchwały Sejmowej  na dniu 25 Stycznia r.b. w połączonych Izbach zapadłey, stosunki polityczne z Cesarzem Rossyiskim zerwane zostały; i porzekonawszy się o potrzebie Postanowienia Rządu Tymczasowego, uchwaliły i uchwalają co następuje: […]

art: 7. Wszystkie akta Publiczne, Trybunałów, Sądów i magistratur iakich bądź; po dniu 29 Listopada 1830 r. zaszłe wydawane będą w Imieniu Rządu Narodowego, co iednak nieubliża wydanym iuże, w innem Imieniu Aktom i Wyrokom. Monety i Stemple nosić będą oznaki narodowe, przez Rząd wskazane. […]»

To właśnie ta uchwała legła u podstaw ustanowienia przez obie Izby „jednostayney oznaki” — czyli wzoru jednolitego symbolu, pod którym winni się łączyć wszyscy Polacy. Symbolem tym była Kokarda Narodowa w kolorach białym z czerwonym. Ale o tym już będzie w stosownym dla tematu wpisie dziennym.

Detronizacja Mikołaja I

Akt Sejmowy Detronizacji zapadły na posiedzeniu połączonych Izb dnia 25 stycznia 1831 r. w Warszawie :

«Nayświętsze, nayuroczystsze umowy tyle tylko są nienaruszonemi, ile wiernie dotrzymanemi z stron obydwóch. Długie cierpienia nasze znane światu całemu, przysięgą zaręczone przez dwóch Panuiących, a pogwałcone tylekroć swobody, nawzaiem i Narod Polski od wierności dziś Panującemu uwalnia.

Wyrzeczone nakoniec przez samego Cesarza Mikołaja słowa, że pierwszy z strony naszéy wystrzał stanie się na zawsze zatracenia Polski hasłem, odeymuiąc nam wszelką sprostowania krzywd naszych nadzieię, niezostawuią iak rozpaczę szlachetną.

Naród zatem Polski na Sejm zebrany oświadcza: iż iest niepodległym Ludem i że ma prawo temu koronę Polską oddać, którego godnym iey uzna; po którym z pewnością będzie się mógł spodziewać, iż mu zaprzysiężoney wiary, i zaprzysiężonych swobód, święcie i bez uszczerbku dochowa.»*

Oryginał sejmowej uchwały detronizacji Mikołaja I przechowywany jest w Bibliotece Polskiej w Paryżu. Dokument  wywieziony z Warszawy oddany został na przechowanie Walentemu Zwierkowskiemu. Ten powierzył go Gustawowi Potworowskiemu, który z kolei przekazał go Henrykowi Nakwaskiemu. W roku 1876, wraz wraz z innymi dokumentami kancelarii Sejmu Królestwa Polskiego, trafił do Biblioteki Polskiej w Paryżu.

Sigismundus Primus AD 1507

23 stycznia 1507 roku w krakowskiej katedrze na Wawelu prymas Andrzej Boryszewski koronował na króla Polski Zygmunta I — zwanego później Starym. W roku 1527, z okazji 20-lecia wstąpienia na tron, wybity został medal z wizerunkiem polskiego władcy. Okolicznościowa inskrypcja głosiła: 

• PAN ZYGMUNT I KRÓL POLSKI OJCIEC OJCZYZNY PRZEDSTAWIONY Z NATURY W WIEKU LAT 60.

Inskrypcja umieszczona na odwrocie medalu podkreślała natomiast majestat władcy z rodu Jagiellonów: 

• NAJPOTĘŻNIEJSZY OBYDWU SARMACJI KRÓL KSIĄŻĘ MAZOWIECKI WŁADCA RUSI I PRUS ROKU 1527.

Okalała ona manifestacyjną kompozycję heraldyczną, złożoną z herbu Królestwa Polskiego, flankowanego ojcowskim herbem Wielkiego Księstwa Litewskiego i macierzyńskim domu Habsburgów oraz położonych pod nimi herbów Prus i Rusi. Umieszczony pod Orłem Białym jako herb Prus Książęcych dawny herb Państwa zakonu krzyżackiego w Prusach sygnalizował jednoznacznie korzenie ówczesnego lennika Korony Królestwa Polskiego. Jak uczy historia — lennika wiarołomnego.

Niestety „polityczna poprawność” Jagiellonów — poczynając od odstąpienia po Grunwaldzie od wycięcia w pień krzyżackiej hydry po rezygnację z inkorporacji Prus Książęcych — zemściła się w następnych stuleciach. Choć od roku 1525 Prusy Książęce stały się ostatecznie wieczystym lennem Korony Królestwa Polskiego to z latami zmutowane w „prusacki” nowotwór przyczyniły się do zniszczenia I Rzeczypospolitej.

Było to efektem nie tylko działań politycznych — w tym sprzymierzania z Moskwą — i gospodarczych, ale przede wszystkim propagandowych, które sukcesywnie niszczyły wizerunek państwa polskiego na arenie międzynarodowej. To z późniejszych Prus płynęła do Europy propaganda, która doprowadziła do uznania przez „oświeconą opinię publiczną” za słuszny rozbiór Rzeczypospolitej — przedstawianej jako kraj zacofany i bez rządu. 

To król Prus głosił potrzebę „oswajania” Polaków z cywilizacją europejską. To w końcu jego następcy dokonali najpierw rabunku polskich regaliów koronnych ze Skarbca Królewskiego na Wawelu, a następnie rozbicia ich i przetopienia na złote monety. — Po co Polakom królewskie insygnia, skoro cesarskie są w Niemczech lub Austrii?

Warto pamiętać o tej haniebnej wiarołomności spadkobierców czarnego orła. Jego żarłoczności nie powstrzymała korona zaciśnięta na szyi ręką Jagiellonów. Niestety manifestacje heraldyczne to w polityce zbyt mało. Dziś na terenach „państwa-zabójcy” Rzeczypospolitej zalega jego kolejna mutacja. Tym razem pod znakiem dwukrotnie bardziej żarłocznego orła, bo dwugłowego. Władający nią prawem kaduka, położył właśnie podpis pod ukazem o historycznych roszczeniach.

Weteranom styczniowym — Salut!

Wszystkim żyjącym dotąd weteranom Wojsk Polskich z 63 roku, będzie przyznane prawo do noszenia w dni uroczyste munduru Wojsk Polskich. 

W związku z powyższem przedstawi mi Ministerstwo Spraw Wojskowych projekt umundurowania dla wymienionych osób jak również wejdzie w porozumienie z istniejącemi w kraju organizacjami weteranów 63 r. celem ustalenia imiennej listy osób, posiadających prawo do noszenia munduru weteranów z 63 r.

Warszawa, dnia 21 stycznia 1919 r.

Wódz Naczelny

(—) Józef Piłsudski.

Odrodzona Rzeczpospolita doceniła zbrojny czyn uczestników powstania styczniowego 1863-64. Już w styczniu 1919 roku podjęto działania mające na celu odszukanie i uhonorowanie żyjących powstańców. Z ustaleń historyków wynika, iż w powstaniu brało udział ponad 150.000 osób. W walkach poległo ok. 20.000, prawie 1.500 zostało straconych lub zmarło w więzieniach. Około 38.000 zesłano na katorgę i osiedlenie się w Rosji.

Przeprowadzona w roku 1919 rejestracja ustaliła, że odzyskanie przez Polskę niepodległości dożyło 4500 powstańców. Spośród imiennie znanych zesłańców doszukano się jedynie 70, z których tylko kilkunastu powróciło do kraju. Tych, którzy dożyli niepodległości objęto państwową opieką, zapewniono stałą pensję oraz pomoc aprowizacyjną i odzieżową. Leczeniem zajmowały się szpitale wojskowe. Wdowom po zmarłych przyznano dożywotnią pensję ze Skarbu Państwa.

Powstańców objęto statusem weteranów z uprawnieniami żołnierzy Wojska Polskiego. Nadano im także pierwszy stopień oficerski oraz przyznano prawo noszenia specjalnie opracowanego odrębnego wzoru munduru. Mundur stanowiła granatowa czamara bez naramienników, spodnie oraz płaszcz bez naramienników. Sukienną rogatywkę zdobił orzełek wzoru wojskowego. Na jego piersi umieszczono złoconą literę «W», a na pelcie datę «1863». Wzór munduru zmieniony został w roku 1922. W szczególności dotyczyło to zamiany czamary na surdut oraz dodania karmazynowych wpustek.

Zgodnie z rozkazem Ministra Spraw Wojskowych z roku 1922 oraz Komendanta Głównego Policji Państwowej z roku 1928, umundurowanym weteranom przynależny był przywilej oddawania honorów przez wojskowych oraz policjantów — bez oczekiwania na ukłon.

Łokietek na królewskim tronie

20 stycznia 1320 roku, w katedrze na Wawelu, arcybiskup gnieźnieński Janisław koronował Władysława Łokietka na władcę Królestwa Polskiego. Koronacja Łokietka stanowiła kolejny etap odbudowy państwa polskiego, rozbitego na dzielnice na przeciągu prawie 200 lat. Był to duży wysiłek w kontekście wrogich działań militarnych i politycznych, podejmowanych przez ośrodki zewnętrzne — Brandenburgię, zakon krzyżacki oraz Czechy.

Niestety zagrożeniem dla scalania państwa były także siły „wewnętrzne”. Ich przejawem był krakowski bunt niemieckiego patrycjatu pod wodzą wójta Alberta oraz poznański bunt podniesiony przez wójta Przemka. W szczególności jednak antypolski charakter miały działania „dyplomatyczne” podejmowane przez państwo zakonu krzyżackiego w Kurii papieskiej. Skutkiem tego było przewlekanie zgody na koronację  Łokietka z uwagi na podniesione przez Jana Luksemburskiego — króla Czech — roszczenia do korony polskiej. 

Objęcie tronu przez Władysława Łokietka doszło ostatecznie do skutku, po wyrażonej przez papieża Jana XXII zgodzie. Jednak koronacja została przeprowadzona w Krakowie, a nie w Gnieźnie w Wielkopolsce, do której pretensje rościł sobie Jan Luksemburski. Choć koronacja Łokietka zdjęła w 1320 roku z Królestwa Polskiego „nadzorczą rękę” cesarstwa i niemieckich władców to nie oznaczała jednak całkowitego zażegnania groźby podnoszenia obcych pretensji do polskiego tronu. Historia uczy, że… lubi się powtarzać.

Anno Domini 2024

Niech Nas Pan błogosławi i strzeże. 

Niech Pan rozpromieni oblicze swe nad Nami, niech Nas obdarzy swą Łaską. 

Niech zwróci ku Nam oblicze swoje i niech Nas obdarzy Pokojem. 

Amen!

Résumé 2023

Skoro mamy dziś ostatni dzień roku 2023 to pozwolę sobie na krótkie jego podsumowanie w obszarze autorskiej twórczości, jaką stanowi projektowanie symboli samorządowych — czyli herbów, flag, pieczęci, insygniów, etc.

W tym roku dane mi było pracować nad wzorami symboli 12 samorządów. 6 z nich otrzymało już pozytywną opinię Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Pozostałe cierpliwie czekają na wprowadzenie pod obrady Komisji Heraldycznej lub akceptację samorządów.

Cieszę się, że w ramach swoich kompetencji mogę służyć samorządom w obszarze wizerunkowym. Przede wszystkim jednak mam satysfakcję, że podjęta współpraca pozwala podnosić wzory ich symboli na wyższy poziom sztuki heraldycznej i plastycznej.

Ponieważ niejednokrotnie podejmowane procedury stanowią duże wyzwanie, dlatego tym bardziej muszę oddać chwałę Bogu, że — wbrew wielu przeciwnościom — doprowadzone zostają do szczęśliwego końca.

Prezentację przykładowego opracowania wzorów symboli można obejrzeć na moim autorskim profilu na platformie Behance — Symbole Gminy Budzyń.