AKTUALNOŚCI 2025 (2)

Ma być herb z orłem, ale bez korony…

Kontynuując niejako poznański temat heraldyczny pozwolę sobie wspomnieć o wzorze herbu miasta Poznania, który na wniosek Zarządu Miejskiego i Rady Miejskiej wprowadzony został przedwojennym aktem prawnym. 2 lipca 1936 roku w Monitorze Polskim opublikowane zostało Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zatwierdzenia herbu miasta Poznania, w którym jego wizerunek określony został następująco:

W polu błękitnem mur miejski srebrny z trzema basztami, środkowa wyższa z oknem barwy pola. Nad basztą środkową — orzeł biały (srebrny) bez korony, w tarczy czerwonej, zwrócony w prawo. Na skrzydłach orła — przepaska złota z trójlistkami. Na baszcie prawej — postać św. Pawła, na baszcie lewej — postać św. Piotra. Postacie świętych — srebrne. Symbole obu świętych (miecz i klucz) oraz aureole — złote. Po prawej stronie św. Pawła i po lewej św. Piotra sześciopromienne gwiazdy złote, pod gwiazdami półksiężyce złote. W bramie otwartej, barwy pola, dwa klucze złote skrzyżowane. Nad nimi — krzyż złoty.*

Jak widać z przytoczonej treści zarządzenia urzędnicy ministerialni utrwalili aktem prawnym obecną w ówczesnej literaturze przedmiotu narrację o „orle bez korony”, mającym widnieć w herbie Poznania. Był to wynik ustaleń poczynionych w XIX wieku przez Franciszka Piekosińskiego, w zakresie odczytania obrazowania obecnego na zachowanych odciskach średniowiecznej pieczęci miejskiej. Wedle badacza pieczęć wielka radziecka Poznania zawierać miała przedstawienie orła jednogłowego bez korony:

[…] Nad basztą środkową tarcza, w niej orzeł jednogłowy bez korony, na baszcie bocznej prawej postać św. Pawła z mieczem, na bocznej lewej postać św. Piotra z kluczem. […]**

Podobnie opisał zachowane źródło sfragistyczne Marian Gumowski w swojej publikacji z roku 1932:

[…] Na dużej pieczęci widzimy bramę forteczną o 3 basztach, przyczem nad środkową umieszczona jest tarcza z nieukoronowanym orłem, a na bocznych stoją dwaj święci, Piotr z kluczem i św. Paweł z mieczem. […]***

Bez wątpienia to właśnie stanowisko obu historyków zaważyło na projekcie herbu Poznania z niekoronowanym orłem, który — jako historycznie uzasadniony — został zatwierdzony przez Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Do ministerialnego zarządzenia, opublikowanego w Monitorze Polskim, nie został dołączony załącznik graficzny. Zgodnie z obowiązującą procedurą administracyjną jeden wzór herbu pozostać miał w przechowaniu Zarządu Miejskiego w Poznaniu, drugi w archiwum Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. 

Czarno-biały rysunek herbu Poznania opublikowany został na łamach Kalendarza Ilustrowanego Kuryera Codziennego na Rok 1938 wraz z przedstawieniami herbów innych 20 miast, których wzory zostały zatwierdzone w latach 1936-1937. Wykonawcą rysunków zamieszczonych w krakowskim wydawnictwie był Tadeusz Korotkiewicz, absolwent krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, zamordowany w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz w roku 1943. Z uwagi na jednobarwny druk Kalendarza IKC odpowiednie dla herbów tynktury — czyli ich kolorystykę — odwzorowano za pomocą heraldycznego kreskowania. 

Grafika z barwnym wizerunkiem herbu miasta Poznania, odpowiadającym opisowi ministerialnego zarządzenia z 1936 roku, zachowała się w zasobach Archiwum Państwowego w Poznaniu. Najprawdopodobniej ten właśnie wzór stanowił podstawę wykonania herbu umieszczanego od 1957 roku na malaturze pojazdów Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego — tramwajów, trolejbusów oraz autobusów. Wzór ten zmieniony został po ustaleniu uchwałą Rady Miejskiej w Poznaniu w roku 1996 nowego wizerunku herbu Poznania, opracowanego przez artystę-plastyka Jerzego Bąka.

W roku 2012 Biuro Promocji Miasta w porozumieniu z Wydziałem Gospodarki Komunalnej oraz Zarządem Transportu Miejskiego nakazało zdjęcie wizerunku herbu Poznania z taboru MPK. Usunięcie herbu uzasadnione zostało planowanym umieszczeniem nowego logo Zarządu Transportu Miejskiego z tzw. „gwiazdką”, przygotowanego dla miejskich jednostek organizacyjnych na podstawie wdrożonego w roku 2009 Systemu Identyfikacji Wizualnej.

Próba dokonania „zamachu” na herb nie powiodła się jednak i herb Stołecznego Miasta Poznania, w postaci wywiedzionej wprost z obrazowania obecnego na typariuszu najstarszej znanej pieczęci miejskiej — czyli z wizerunkiem ukoronowanego orła — pozostał do dziś na pojazdach poznańskiej komunikacji miejskiej.